ကထိန္ခင္းပြဲ

ကထိန္ခင္းပြဲကို ပအို၀္း တိုင္းရင္းသားတို႕က “ ပြယ္ကထင္ ” ဟုေခၚ၏။ ရွမ္းျပည္နယ္တြင္ ေနထိုင္ၾကသည့္ ပအို၀္း တိုင္းရင္းသားတို႕သည္ ကထိန္ခင္းပြဲ၊ တန္ေဆာင္တိုင္ပြဲကို အထူးအေထြ မဆင္ႏႊဲၾကေသာ္လည္း ေအာက္ျမန္မာျပည္ ေတာင္ငူခ႐ိုင္ ဇရပ္ႀကီးေက်းရြာတြင္ ေနထိုင္ၾကေသာ ပအို၀္း တိုင္းရင္းသားတို႕မူကား ေပ်ာ္ေပ်ာ္ပါးပါး၊ ခမ္းခမ္းနားနား ဆင္ႏႊဲၾကသည္။ ျမင့္မားၿပီးလွပေသာ တန္ေဆာင္းျပာသာဒ္ သဏၭာန္ တည္ေဆာက္ကာ၊ တန္ေဆာင္တိုင္ ပြဲေတာ္ကို ဆင္ႏႊဲၾကသည္။ နတ္ရြာေက်းရြာသည္ တန္ေဆာင္မုန္းလဆန္း ၈ ရက္ေန႕တြင္ က်င္းပ၏။ ဇရပ္ႀကီးေက်းရြာမူ၊ တန္ေဆာင္မုန္း လျပည့္ေန႕ေရာက္မွသာ က်င္းပေလသည္။

ဇရပ္ႀကီး ေက်းရြာတြင္ ေနထိုင္ၾကေသာ ပအို၀္း တိုင္းရင္းသားတို႕သည္ မိမိတို႕သည္ သထံုမွ ေျပာင္းေရႊ႕လာၾကသူမ်ားဟု ယူဆထားသည္။ ထို႕ေၾကာင့္ မိမိတို႕ရွိ အပိုင္းေလးပိုင္းကိုလည္း၊ သထံုတြင္ရွိေသာ ရြာအမည္မ်ားျဖင့္ က်ံဳပါပိုင္း၊ တံတားဦးပိုင္း၊ ေနာင္ကုလားပိုင္းႏွင့္ ေအာက္က်င္းပိုင္း ဟူ၍ ခြဲျခား ထားသည္။ တန္ေဆာင္တိုင္ပြဲ က်င္းပရန္ အခ်ိန္နီးကပ္လာသည္ႏွင့္ ကိုယ့္အပိုင္းႏွင့္ကိုယ္ ၀ါး၊ ႏွီးစသည့္ တန္ေဆာင္တိုင္လုပ္ရန္ ပစၥည္းကရိယာမ်ားကို စုေဆာင္းထားရသည္။

အပိုင္းတစ္ပိုင္းတြင္ “ ခိုဗန္တန္ ” ေခၚ လူပ်ိဳေခါင္းတစ္ဦးစီ ရွိ၏။ လူပ်ိဳေခါင္းက ဦးစီး၍ သူ၏အိမ္တြင္ တန္ေဆာင္တိုက္ကို လုပ္ကိုင္ၾကရသည္။ တန္ေဆာင္တိုင္မွာ မီးပေဒသာပင္ ျဖစ္၏။ ဇရပ္ႀကီးေက်းရြာေန ပအို၀္း တို႕က “ တလႉမြဴး ” ဟုေခၚသည္။ တန္ေဆာင္တိုင္ကို လုပ္ရန္အတြက္ ၀ါးပိုးခပ္ႀကီးႀကီးကို ရွာရသည္။ သို႕မွလည္း ဘုရားကို သယ္ေဆာင္သြားၾကရာ၌၊ တင္မရာ ကစားရာ၌ က်ိဳးရန္မစိုးရိမ္ရေတာ့ေပ။

တန္ေဆာင္တိုင္မလုပ္ခင္ ပထမဦးစြာ မိမိတို႕ လိုခ်င္သည့္ပံုကို အၾကမ္းဖ်င္း အရင္ေရးဆြဲရသည္။ ပံုၾကမ္းရလွ်င္ လိုအပ္ေသာ ၀ါးမ်ားကို ခြဲစိပ္ရ၏။ ျဖာရ၏၊ ပအို၀္းလူငယ္ လူရြယ္မ်ားသည္ အင္ဂ်င္နီယာပညာ မတတ္ေျမာက္ၾကေသာ္လည္း ဆန္းသစ္တီထြင္မႈကို ျပဳၾကသည္။

တန္ေဆာင္တိုင္မွာ တစ္ပိုင္းႏွင့္တစ္ပိုင္း ပံုသဏၭာန္ခ်င္း မတူညီရေပ။ ဥပမာ - က်ံဳပါပိုင္းက ခါးေသး၍ ရင္ခ်ီေသာပံုကို ျပဳလုပ္လွ်င္ တံတားဦးပိုင္းက အထက္မွေန၍ ေအာက္သို႕အဆင့္ဆင့္ ႀကီးသြားသည့္ ပံုမ်ိဳးကို ျပဳလုပ္ရသည္။ ပန္းခ်ီမ်က္စိျဖင့္ ၾကည့္လွေစရန္ႏွင့္ သာမန္မ်က္ေစ့ျဖင့္ ၾကည့္လွ်င္လည္း မ႐ိုင္းေစရန္အတြက္ စကၠဴကို ေဆးေရာင္စံုျခယ္သၾက၏။

ထိုေနာက္ အေတာင့္ဆံုး ၀ါးလံုးကိုစု၍ အလယ္အူတိုင္ကို ျပဳလုပ္ရသည္။ အလယ္အူတိုင္ကို အျပင္မွေန ၾကည့္လွ်င္ မျမင္ရေအာင္ ေရာင္စံုျခယ္ထားေသာ စကၠဴကတ္မ်ားကို လိုအပ္သည့္ေနရာတြင္ ခ်ည္ရ၏။ ဆံဖြားမ်ား၊ ၾကာဖူးမ်ား၊ ပန္းပြင့္မ်ားကို သူ႕ေနရာႏွင့္သူ လိုအပ္သလို ထည့္ေပးရ၏။

တန္ေဆာင္တိုင္ကို ဆင္ေသာအခါ ၀ါးလံုးရွည္အူတိုင္ႀကီးကို လွဲ႕ထားရသည္။ ဆင္ၿပီးေသာအခါ တန္ေဆာင္တိုင္ကို ထူရန္အတြက္ ကာလသား လူပ်ိဳလူရြယ္ ၂၀ မွ ၂၅ ေယာက္အထိ ေအာက္ေျခတိုင္ေပၚသို႕ တက္ေပးရ၏။ ထိပ္ဖ်ားကိုလည္း ႀကိဳးႏွင့္သိုင္းထားရသည္။ ထူရာတြင္လည္း လ်င္ျမန္စြာ ထူရသည္။ လ်င္ျမန္စြာ မထူႏိုင္ပါက ေအာက္ေျခ ၀ါးစမ်ားသည္ လူကိုျပန္ပိတတ္၏။ သို႕ေသာ္လည္း ဇရပ္ႀကီးေက်းရြာတြင္ တန္ေဆာင္တိုင္ထူ၍ လူပိသည္ဟူ၍ မရွိေသးေပ။ တန္ေဆာင္တိုင္ကို ထူၿပီးေသာအခါ မလဲေအာင္ ေအာက္ေျခကို ႀကိဳးမ်ားျဖင့္ သိုင္းခ်ီရ၏။ တန္ေဆာင္တိုင္ကိုထူလွ်င္ ပအို၀္း အိုးစည္ဗံုေမာင္းမ်ားျဖင့္ တီး၍ ထူၾကသည္။ အမ်ိဳးသမီးမ်ားသည္ အမ်ိဳးသားမ်ားကို အားေပးသည့္အေနျဖင့္ ကခုန္ၾကသည္မွာ ေပ်ာ္စရာပင္ ျဖစ္ပါသည္။

တန္ေဆာင္တိုင္ကို ထူၿပီးလွ်င္ ညသို႕ေရာက္ေသာအခါ တန္ေဆာင္တိုင္ ထိပ္ဖ်ားကို ႀကိဳးႏွင့္ဆက္သြယ္ၿပီး မီးပံုးမ်ားကို သြယ္တန္း ထြန္းညႇိၾကသည္။ အေ၀းမွ လွမ္းေမွ်ာ္ၾကည့္ပါက ေစတီကို မီးပူေဇာ္ထားသည္ဟု ထင္မွတ္ရပါသည္။ တန္ေဆာင္တိုင္ မီးကို တန္ေဆာင္မုန္းလဆန္း ၁၄ ရက္ညတြင္ ဘုရားကို ပူေဇာ္ၾကသည္။

တန္ေဆာင္မုန္းလဆန္း ၁၄ ရက္ေန႕ (အဖိတ္ေန႕) တြင္ပင္ ကိုယ့္အပိုင္းႏွင့္ကိုယ္ သံဃာေတာ္မ်ားကို လႉဒါန္းရန္အတြက္ ပေဒသာပင္ကို သီးၾကသည္။ ပေဒသာပင္တြင္ သီးၾကသည့္ လႉဖြယ္၀တၴဳမ်ားမွာ အမ်ားအားျဖင့္ ထီး၊ ဖိနပ္၊ အိုး၊ ခြက္ ေရပံုး စသည္တို႕ျဖစ္ၾကပါသည္။ ပေဒသာသီးမ်ားကို တန္ေဆာင္တိုင္ေပၚတြင္ တက္ခ်ိတ္ရ၏။ ခ်ိတ္သည့္အခါတြင္လည္း လႈပ္သည့္အခါ မက်ေစရန္ ၿမဲၿမဲခ်ိတ္ထားရသည္။ တန္ေဆာင္တိုင္သည္ အျမင့္ေပ ၁၅၀ ေလာက္ရွိသျဖင့္ မရန္လူ ၄၀ မွ ၅၀ ထိ လိုေလသည္။

ရြာႏွင့္ဘုရားသည္ သံုးဖာလံု၊ ေလးဖာလံုေလာက္ေ၀း၏။ တန္ေဆာင္မုန္းလျပည့္ ညေနပိုင္း ၂ နာရီ ထိုးသည္ႏွင့္ ရြာမွဘုရားသို႕သြား၇န္ အဆင္သင့္ ျဖစ္ေနၾကသည္။ အမ်ိဳးသမီးမ်ားသည္ ကိုယ့္အပိုင္းႏွင့္ကိုယ္ ဘုရားကိုပူေဇာ္ရန္ ၾကာသကၤန္း ပူေဇာ္ၾက၏။ အမ်ိဳးသမီးမ်ားကလည္း ကိုယ့္အပိုင္းႏွင့္ကိုယ္ ဘုရားပူေဇာ္ရန္အတြက္ ၾကာသကၤန္းကို ေရွ႕မွကိုင္ေဆာင္သြားရ၏။ လူငယ္ပိုင္းတို႕သည္ တန္ေဆာင္တိုင္ကို ေနာက္မွေန၍ မခ်ီၾကရ၏။

ေလးပိုင္းတြင္ရွိေသာ ၾကာသကၤန္းအားလံုးကို ကန္ေတာ့ပြဲေနာက္မွ လိုက္သြားၾကရ၏။ တန္ေဆာင္တိုင္ကို လွည့္ရာတြင္ ၾကာသကၤန္းအားလံုးကို ကန္ေတာ့ပြဲေနာက္မွ လိုက္သြားၾကရ၏။ တန္ေဆာင္တိုင္ကို လွည့္ရာတြင္ စည္ကားလွ၏။ အၿမိဳ႕ၿမိဳ႕အနယ္နယ္မွ လာေရာက္ၾကည့္႐ွဳ ၾကသည္။ လူေတြမ်ားလြန္း၍ လမ္းပိတ္သြားတတ္၏။ လမ္းပိတ္သြားေသာအခါ သြားလာေရးခက္ခဲသြား၏။ ထို႕ေၾကာင့္ လူအုပ္ကိုခြဲရန္အတြက္ ကိုယ့္နည္း ကိုယ့္ဟန္ျဖင့္ ကၽြဲ႐ိုင္းဟု ဆိုကာ ကၽြဲႏွင့္တူေအာင္ ႏွစ္ေကာင္သံုးေကာင္ခန္႕ လုပ္ရ၏။ ကၽြဲ႐ိုင္းလူအုပ္ထဲ တိုး၀င္ေသာအခါမွသာ လူမ်ားလမ္းဖယ္ ေပးၾက၏။ ထိုအခါမွ တန္ေဆာင္တိုင္ကို သယ္ရန္လြယ္ကူေလသည္။ ကိုယ့္အပိုင္းႏွင့္ကိုယ္ အၿပိဳင္အဆိုင္ ျပဳလုပ္ၾက၏။

တန္ေဆာင္တိုင္၏ ေနာက္တြင္ အတီးအမႈတ္မ်ားပါသည္။ အမ်ားအားျဖင့္ အိုးစည္ပင္ျဖစ္၏။ ေနာင္ကုလားပိုင္းမူကား ေျဗာကိုတီးေလသည္။ တန္ေဆာင္တိုင္ကို မ ရာတြင္ ေလးဘက္ေလးတန္ ညီညီ မ ရ၏။ ဤသို႕မဟုတ္ပါက တန္ေဆာင္တိုင္သည္ တဖက္ေစာင္းနင္း ျဖစ္သြားတတ္၏။ ထို႕ျပင္ တန္ေဆာင္တိုင္လုပ္စဥ္က အကယ္၍ အူတိုင္မခိုင္ပါက က်ိဳးတတ္သည္။ ထို႕ေၾကာင့္ ညီညီညာညာ မ ၾကေစရန္ လူပ်ိဳေခါင္းက ႀကီးၾကပ္ေပးရသည္။

တန္ေဆာင္တိုင္ကို မ ၾကရာတြင္ တစ္ခါတည္း ဘုရားအေရာက္ မသယ္ၾကေပ။ တန္ေဆာင္တိုင္မွာ ႀကီးလည္းႀကီး ေလးလည္းေလးသျဖင့္ တစ္ရွိန္တည္း ဘုရားအေရာက္ မသယ္ႏိုင္ၾကေပ။ တန္ေဆာင္တိုင္ကို မ ရာတြင္လည္း ႐ိုး႐ိုး မ ၾကသည္ထက္ ေပ်ာ္ရႊင္ေစရန္အတြက္ လွည့္ပတ္ၿပီး ေဆာင့္၍ မ ၾကသည္။ ဤသို႕လွည့္ပတ္၍ ေဆာင့္၍ မ ၾကျခင္းမွာ မည္သည့္ တန္ေဆာင္တိုင္သည္ ကစားခံသည္။ မည္သို႕လွည့္လွည့္ မည္သို႕ ေဆာင့္ေဆာင့္၊ မက်ိဳးေၾကာင္း ျပလိုသည့္သေဘာပင္ ျဖစ္၏။ တန္ေဆာင္တိုင္သည္ အကယ္၍ အလယ္အူတိုင္က ၀ါးေပ်ာ့ျဖစ္ပါက ထိုတန္ေဆာင္သည္ က်ိဳးက်တတ္၏။ ကိုင္းညြတ္သြားတတ္၏။ တစ္ပိုင္းႏွင့္တစ္ပိုင္း သူသာသည့္ အေၾကာင္း၊ ငါသာသည့္အေၾကာင္းကို ပအို၀္း ဘာသာျဖင့္ စာခ်ိဳးၾက၏ မခံခ်င္ေအာင္ စၾက၏။ ဤသို႕ မခံခ်င္ေအာင္ စၾကေသာ္လည္း တစ္ဦးႏွင့္တစ္ဦး ေဟာ့ေဟာ့ရမ္းရမ္း၊ ရန္ျဖစ္သည္ဟူ၍ မရွိၾကေပ။ ကစားရာတြင္လည္း အလြန္အကၽြံ မျဖစ္ေအာင္ ရပ္ကြက္လူႀကီးမ်ားက ၾကပ္မတ္ေပးရသည္။ ထိန္းေပးရသည္။

တန္ေဆာင္တိုင္ကို ေဆာင့္၍ မၾကသျဖင့္ မေတာ္၍ က်ိဳးသြားလွ်င္ေသာ္ လည္းေကာင္း၊ လူနည္း၍ မ မ ႏိုင္လွ်င္ေသာ္ လည္းေကာင္း တစ္ပိုင္းကို တစ္ပိုင္းက ကူညီ၍ မေပးၾကသည္။ ကိုယ့္အပိုင္းႏွင့္ကိုယ္ လုပ္ၾကသည္ဟု ဆိုေသာ္လည္း၊ ဒုကၡေရာက္ေသာအခါ စည္းစည္းလံုးလံုးျဖင့္ ကူညီၾကသည္မွာ၊ ပအို၀္း တိုင္းရင္းသားတို႕၏ ခ်စ္စရာ ဓေလ့တစ္ခုပင္ ျဖစ္ပါသည္။

တန္ေဆာင္တိုင္ကို ညေန ၂ နာရီမွစ၍ ဘုရားသို႕ မ ၍ သယ္ၾကသည္မွာ ညေန ၃ နာရီခြဲမွ ဘုရားသို႕ ေရာက္ေလသည္။ အျမန္သြားပါက ၁၀ မိနစ္ပင္ မၾကာေခ်။ တန္ေဆာင္တိုင္ကို မ ၍ သြားရင္း၊ တန္ေဆာင္တိုင္ကို ခ်၍ က ၾကရင္းျဖင့္၊ တျဖည္းျဖည္းႏွင့္ သြားၾကသည္။ တန္ေဆာင္တုိင္ေရွ႕တြင္ သြားေသာ အမ်ိဳးသမီး ၾကာသကၤန္းအဖြဲ႕သည္ ဘုရားသို႕သြားစဥ္က အတူတူပင္ ျဖစ္ေသာ္လည္း၊ အမ်ိဳးသမီး ၾကာသကၤန္း အဖြဲ႕သည္ ေစတီေတာ္ႏွစ္ဆူကို လက္ယာရစ္၍၊ ဘုရားကို ၾကာသကၤန္း ကပ္လႉၾက၏။ ထိုေနာက္ ထိုအမ်ိဳးသမီး အဖြဲ႕သည္ ၾကာသကၤန္း ကပ္ၿပီး၍ ကိုးခန္းဇရပ္တြင္ ထိုင္ေနၾကၿပီ ျဖစ္ေသာ္လည္း တန္ေဆာင္တိုင္ကို သယ္လာၾကသည့္ အမ်ိဳးသားအဖြဲ႕သည္ ရြာထိပ္မွာပင္ ရွိေနေသးသည္။

တန္ေဆာင္တိုင္ကို သယ္ရာတြင္ ၾကည့္႐ွဳၾကသည့္ ပရိတ္သတ္ မ်ားလြန္းသျဖင့္ ကၽြဲ႐ုပ္ထဲတြင္ လူ၀င္၍ကၿပီး၊ လမ္းရွင္းေပးရသည္။ ကၽြဲႏွစ္ေကာင္ကို ေအာင္ဘာေလကၽြဲႏွင့္ ၀ိုက္ႀကီးကၽြဲဟု နာမည္ေပးထား၏။ ကၽြဲႏွစ္ေကာင္ ေ၀ွ႕ၾကသည့္အခါ အိုးစည္ကို အျမန္ဆံုး တီးေပးၾကသည္။ ၾကည့္႐ွဳၾကသည့္ ပရိတ္သတ္မ်ားမွာ အၿပံဳးကိုယ္စီျဖင့္ ပီတိျဖစ္ၾကရသည္။ လူငယ္ကာလသားမ်ားကလည္း ေအာင္ျမင္မႈ အထိမ္းအမွတ္ အျဖစ္ ကၾက ခုန္ၾက သူမ်ားမွာလည္း ေရေလာင္းထားသည့္အလား တစ္ကိုယ္လံုး ေခၽြးစို႕ေနေတာ့၏။ ရပ္ကြက္လူႀကီးမ်ားသည္ တန္ေဆာင္တိုင္ ေလးပင္စလံုး ဘုရားသို႕ ေရာက္မွသာ စိတ္ခ်မ္းသာၾကရသည္။ ၀မ္းသာၾကရသည္။ မိမိတို႕တြင္ တာ၀န္ရွိသူမ်ားပီပီ၊ တန္ေဆာင္တိုင္ဘုရားသို႕ မေရာက္ခင္ တာ၀န္ရွိသူမ်ား ပီပီ၊ တန္ေဆာင္တိုင္ဘုရားသို႕ မေရာက္ခင္ ဘာမ်ားျဖစ္ေလမည္နည္းဟူ၍၊ စိုးရိမ္စိတ္မ်ား ေအာင္ျမင္ပါမလား ဟူေသာ သံသယစိတ္မ်ားျဖင့္ စိုးရိမ္ခဲ့ၾကရသည္။ ဘုရားသို႕ ေရာက္ေသာအခါ ကိုးခန္းဇရပ္တြင္ တန္ေဆာင္တိုင္ေလးပင္ကို စီတန္း၍ ထားရ၏။

ေနာက္တစ္ေန႕ တန္ေဆာင္မုန္းလျပည့္ေက်ာ္ ၁ ရက္ေန႕ညေနတြင္ ပေဒသာ အသီးမ်ား ျဖစ္သည့္ လႉဖြယ္၀တၴဳမ်ားကို သံဃာေတာ္မ်ားအား မဲစနစ္ျဖင့္ ကပ္လႉပူေဇာ္ၾကၿပီး တရားနာၾက၏။ ဤသို႕ တန္ေဆာင္တိုင္ပြဲေတာ္ႀကီး က်င္းပၿပီးစီး ပြဲၿပီးေသာအခါ လူငယ္ကာလသားမ်ားက လူႀကီးမ်ားအား ပအို၀္း ဘာသာျဖင့္ ---

“ နိန္ေလမွ၊ ထြားစိုင္းစိုင္း၊ မိုးျဖားသီးဖာျဖားသီး၊ ဖာနာင္သီး မိုးနာင္သီးေနာ၊ ေဖးေနးက ေဟာင္တိုင္းဟန္နိန္ယို၊ နိသြန္းသီးအီက်ိ စာေလြ၊ ေဖထိုင္းယန္းေနာ ”
(ေနာင္ႏွစ္မွ ေနာက္ထပ္ ေသေသခ်ာခ်ာ ထပ္ၾကည့္ၾကအံုးေပါ့ အဘိုး၊ အဘြား၊ ဦးေလး၊ ေဒၚေလးတို႕ ဒီႏွစ္ထက္ ပိုေကာင္းေအာင္ ကၽြန္ေတာ္တို႕ လူငယ္ေတြ ဆက္ၿပီးႀကိဳးစားပါ့မယ္ ထပ္ၿပီးအားေပးပါဦး)

ဤကား ေအာက္ျမန္မာႏိုင္ငံ ေတာင္ငူခ႐ိုင္၊ ဇရပ္ႀကီး ေက်းရြာရွိ ပအို၀္း တိုင္းရင္းသားတို႕၏ တန္ေဆာင္တိုင္ပြဲ က်င္းပပံုပင္ျဖစ္၏။ အလႉဒါနျပဳပြဲ သာမက ေပ်ာ္ပြဲရႊင္ပြဲဟုလည္း ေခၚႏိုင္ပါသည္။ ႏွစ္စဥ္ပင္ တန္ေဆာင္မုန္းလ ေရာက္တိုင္း တန္ေဆာင္တိုင္ပြဲကို ဆင္ႏႊဲၾကသည္။

နတ္ေတာ္လတြင္း “ ေခါပုတ္ ” ေခၚ ေကာက္ညႇင္းေထာင္းပြဲကို က်င္းပၾကသည္။ ဤေကာက္ညႇင္းေထာင္းပြဲကို ည ၇ နာရီ၊ ၈ နာရီခန္႕တြင္ ျပဳလုပ္ေလ့ ရွိသည္။ ဤတြင္ ပအို၀္း တိုင္းရင္းသားတို႕သည္ မိမိတို႕ လယ္မွထြက္ေသာ ေကာက္ညႇင္းဆန္သစ္မ်ားကို ခ်က္ၿပီး၊ ေထာင္းၾက၏။ ထိုေနာက္ အျပင္အလိုက္ အျပား၀ိုင္းမ်ားကို ျပဳလုပ္၏။ စားစရာတြင္ လက္ႏွင့္ မကပ္ေစ၇န္ ႏွမ္းမႈန္႕ကို ျဖဴးေပးရသည္။ ေကာက္ညႇင္းထမင္းျဖင့္ ေထာင္းထားသည့္ “ ေခါပုတ္ ” ကို ၾကံသကာရည္ျဖင့္ တို႕၍ စားရ၏။ ငါးေျခာက္ကေလးမ်ားကိုလည္း ေၾကာ္၍ ငါးေျခာက္ေၾကာ္ျဖင့္ စားေလ့ရွိသည္။ နံနက္တြင္ ညက ျပဳလုပ္ထားေသာ “ ေခါပုတ္ ” ကို ဘုန္းႀကီးေက်ာင္းသို႕ အရင္ပို႕ၿပီး သက္ႀကီးရြယ္ႀကီးႏွင့္ အိမ္နီးနားခ်င္း အိမ္မ်ားသို႕ လိုက္လံပို႕၍ ကုသိုလ္ ျပဳၾကသည္။

ျပာသိုလတြင္ “ ေစာ္ယာကု ” ေခၚ ယာဂုပြဲေတာ္ကို ႏႊဲေပ်ာ္ၾက၏။ အိမ္တိုင္းလိုလို ေကာက္ညႇင္းဆန္ကို ခ်က္ၿပီး ႀကံသကာရည္ႏွင့္ ေရာရ၏။ ထိုေနာက္ ဗန္းမ်ားျဖင့္ အျပင္ ျပဳလုပ္ၾကသည္။ ျပဳလုပ္ထားသည့္ အျပင္မ်ား ေပၚတြင္ ေလွာ္ၿပီးေသာ ေျမပဲကို အျခမ္းလိုက္ ႏွစ္ထား၏။ အခ်ိဳ႕လည္း ေလွာ္ၿပီးသား ေျမပဲကို ေထာင္း၍ အျပင္ေပၚတြင္ျဖဴးၾက၏။ ထိုေနာက္ ေကာက္ညႇင္းျပင္ ကိုလွီးျဖတ္၍ ဘုရားကို ဆြမ္းေတာ္တင္ျခင္း၊ ဘုန္းႀကီးေက်ာင္းသို႕ သြားေရာက္လႉဒါန္းျခင္း၊ ရြာတြင္းရွိ အိမ္နီးနားျခင္းမ်ား၊ သက္ႀကီးရြယ္အိုမ်ားသို႕ လႉဒါန္းျခင္းမ်ား ျပဳလုပ္ၾကေလသည္။

တပို႕တြဲလတြင္ ပအို၀္း တိုင္းရင္းသားတို႕သည္ ေတာတြင္းသို႕ လွည့္လည္ကာ စုေပါင္းၿပီး ထင္းရွာပြဲ ျပဳလုပ္ၾက၏။ ေတာတြင္းသို႕ သြား၍ ထင္းမ်ား၊ သစ္ေခါက္မ်ား ရွာေဖြစုေဆာင္း၍ ဘုန္းေတာ္ႀကီးေက်ာင္းသို႕ လႉဒါန္းၾက၏။ ဤလသည္ အလြန္ ေအးသျဖင့္၊ သံဃာေတာ္မ်ား အေအးဒဏ္မွ ကာကြယ္ႏိုင္ေစရန္၊ မီးလႈံႏိုင္ရန္ အတြက္ ထင္းမ်ားကို လႉေလ့ရွိ၏။ တပို႕တြဲလတြင္ “ ခရဲ ” ေခၚ မီးပူေဇာ္ပြဲကို က်င္းပၾက၏။

“ ခရဲ ” ဆိုသည္မွာ မီးပူေဇာ္သည့္ မီးတိုင္ႀကီးတစ္မ်ိဳး ျဖစ္၏။ “ ခရဲ ” ေခၚ မီးပူေဇာ္ပြဲကို တပို႕တြဲလျပည့္ညတြင္ ျပဳလုပ္ၾကသည္။ ခရဲမီး ျပဳလုပ္ပံုမွာ “ ကေလာ ” ေခၚ က်ဴပင္ငယ္ တစ္မ်ိဳး၏ ႐ိုးတံမ်ားကို ၀ါးနက္၀ါး အူတိုင္တြင္၊ ကန္ေတာ့ ထုခၽြန္သဖြယ္ အထပ္ထပ္ စည္းၾကပ္ခ်ည္ေနွာင္ထား၏။ ဤထုခၽြန္ႀကီးေပၚတြင္ ၀ါးစိမ္းေလးလံုးျဖင့္ ထပ္မံ၍ ေလးဘက္ေလးတန္ ထိန္းခ်ဳပ္တြယ္ ေႏွာင္ထား၏။ ကန္ေတာ့အေျခမ်က္ႏွျပင္တြင္လည္း တစ္ေတာင္ခန္႕အရွည္ကို ထုတ္ထား၏။

ဤခရဲေခၚ မီးတိုင္ႀကီး တစ္ခုလံုးသည္ အရွည္ ၁၀ ေတာင္မွ ၁၅ ေတာင္အထိ ရွိတတ္ၿပီး၊ အေျခဖက္ မ်က္ႏွာျပင္အ၀ုိင္းသည္ အခ်င္းတစ္ေပမွ တစ္ေပခြဲ အထိ ရွည္ေလသည္။ ကန္ေတာ့ခၽြန္႐ိုး တံစည္းႀကိဳးတြင္ ႀကိဳးကြင္းမ်ားကို သီးသန္႕ ခ်ည္ေႏွာင္ထား၏။ ႀကိဳးကြင္းမ်ားတြင္ ထမ္းပိုးမ်ားလွ်ိဳကာ တစ္ဖက္ တစ္ခ်က္စီ ထမ္းပိုးသယ္ေဆာင္ၾကေလသည္။

အမ်ိဳးသားမ်ားသည္ “ ခရဲ ” မ်ားကို မိမိတို႕ အဖြဲ႕အလိုက္ သယ္ေဆာင္ၾက၏။ ေစတီရင္ျပင္ေတာ္ေပၚသို႕ ေရာက္ေသာအခါ၊ တစ္ဖက္ႏွင့္တစ္ဖက္ မခံခ်င္ေအာင္ ေျပာင္ေလွာင္ၾက၏။ တစ္ဖြဲ႕ႏွင့္တစ္ဖြဲ႕လည္း မီးတိုင္းခ်င္င္းကို အျပန္အလွန္ေျပး၍ ထိပ္ခ်င္းတိုက္ၾကသည္။ ပရိတ္သတ္မ်ားသည္ မီးတိုင္ေရာ လူမ်ားပါလဲေအာင္ တိုက္ႏိုင္သည့္အဖြဲ႕ကို ၾသဘာေပးၾကသည္။

ဤသို႕ မီးတိုင္ခ်င္း တိုက္ၾကေသာ္လည္း အခိုင္အခံ့ ျပဳလုပ္ထားသျဖင့္ ပ်က္စီးျခင္း မရွိႏုိင္ေပ။ သို႕ေသာ္ အခ်ိဳ႕ကမူ မိမိတို႕၏ မီးတိုင္အစြန္းရွိ ၀ါးစိမ္းေလးေခ်ာင္းကို အတြင္းသို႕ ကုပ္ထားသျဖင့္ တစ္ဖက္မီးတိုင္၏ အေျခကို ထိခိုက္ပ်က္စီးေစႏိုင္ေပသည္။

မီးတိုင္ခ်င္း ထိပ္တိုက္ရာတြင္ လူကိုထိခိုက္မႈ မရွိႏိုင္ေစရန္၊ ထမ္းပိုး၀ါးလံုးမ်ား ရွည္မွသာ၊ လူႀကီးမ်ားက ခြင့္ျပဳေလသည္။ ဤသို႕ မီးတိုင္ခ်င္း ထိပ္တိုက္ျခင္းသည္ အေပ်ာ္အပါးႏွင့္ စြမ္းအင္ၿပိဳင္မႈ သက္သက္သာ ျဖစ္၏။ မီးတိုင္ခ်င္း ထိပ္တိုက္ပြဲမ်ားကို ည ၉ နာရီေလာက္တြင္ ရပ္စဲၾက၏။

ထိုေနာက္ မီးတိုင္မ်ားကို ေစတီေတာ္ ပတ္လည္တြင္ အသင့္တူးထားေသာ တြင္းမ်ားတြင္၊ အေျခ၀ါးမ်ားအတိုင္း စိုက္ၿပီး မီး႐ွိဳ႕ ပူေဇာ္ၾကသည္။ “ ကေလာ ” ေခၚ က်ဴပင္တစ္မ်ိဳး၏ ႐ိုးတံသည္ ေကာက္႐ိုး၏ သေဘာအတိုင္းပင္ ျဖစ္၏။ မီး႐ွိဳ႕စတင္သည္မွာ ၂၄ နာရီမွ် ၾကာျမင့္စြာ မီးတေငြ႕ေငြ႕ ေလာင္ကၽြမ္းေလသည္။ မီးေလာင္ကၽြမ္းေနစဥ္ ေပါက္ကြဲသံမ်ား ထြက္ေပၚေစရန္လည္း၊ ၀ါးလံုးစိန္းမ်ားကို ထည့္သြင္းထားတတ္ၾကသည္။

ပအို၀္း တိုင္းရင္းသားတို႕သည္ ဗုဒၶဘာသာကို သက္၀င္ယံုၾကည္ၾကသူမ်ားပီပီ၊ တေပါင္းလတြင္ သဲပံုေစတီပြဲႏွင့္ ေစတီပုထိုးမ်ားတြင္ တေပါင္း ဘုရား ပြဲေတာ္ကို က်င္းပၾကသည္။ တေပါင္းဘုရားပြဲေတာ္ကို ကုသိုလ္ျပဳရင္း၊ ဖူးေျမာ္ကန္ေတာ့ရင္း ေပ်ာ္ရႊင္စြာ ဆင္ႏႊဲၾကသည္။ ထို႕ျပင္ တေပါင္းလတြင္ ပဥၨင္းတက္ပြဲ၊ ရဟန္းခံပြဲ တို႕ကိုလည္း က်င္းပေလ့ရွိ၏။ က်င္းပပံုမွာလည္း ျမန္မာမ်ား က်င္းပပံုႏွင့္ ဆင္ေလသည္။ ရွင္ျပဳပြဲ၊ ပဥၨင္းတက္ပြဲမ်ားကို က်င္းပျခင္းျဖင့္ မိဘတို႕၀တၱရား ေက်ပြန္သည္။ ပဥၨင္းတက္ - ရဟန္းခံသူ ေယာက်္ားေလး မ်ားကလည္း ဘုန္းကံရွင္မ်ား ျဖစ္လာသည္ဟု ယံုၾကည္ၾကေလသည္။

အခ်ဳပ္အားျဖင့္ဆိုလွ်င္ ပအို၀္း တိုင္းရင္းသားတို႕ က်င္းပေသာ ရာသီပြဲေတာ္မ်ားသည္ ဗုဒၶဘာသာ၀င္တို႕၏ အယူအဆအရ ကုသုိလ္ဒါန ျပဳျခင္းျဖင့္ နိဗၺာန္ေရာက္ႏိုင္သည္ဟူေသာ ယူဆခ်က္မ်ားကို လိုက္နာၿပီး ေဆာင္ရြက္ၾကသည့္ ဘာသာေရး ပြဲေတာ္မ်ားပင္ ျဖစ္ေပသည္။ ထို႕ေၾကာင့္ ပအို၀္း တိုင္းရင္းသားတို႕၏ ရာသီပြဲေတာ္မ်ားသည္ ေပ်ာ္ရႊင္မႈကိုသာ ဦးမတည္ဘဲ ကုသိုလ္ဒါန ျပဳေရးကိုသာ ဦးတည္ေၾကာင္း ေတြ႕ရေပသည္။ ကုသိုလ္ဒါန ျပဳေရးကိုသာ ဦးတည္ေၾကာင္း ေတြ႕ရေပသည္။ ကုသိုလ္ဒါန ျပဳရာတြင္ လူငယ္ပိုင္းက ၀ိုင္း၀န္းကူညီ လုပ္ေဆာင္ၾကရာ၌၊ မၿငီးေငြေစရန္ ေပ်ာ္ပြဲရႊင္ပြဲ မ်ားကို ထည့္သြင္းတတ္ၾကေလသည္။

ပြယ္ေလာ

ပအို၀္း တိုင္းရင္းသားတို႕သည္ မိမိတို႕ရြာမွ ေက်ာင္းထိုင္ဘုန္းေတာ္ႀကီး ဘ၀နတ္ထံ ပ်ံလြန္ေတာ္မူပါက ျမန္မာမားနည္းတူ ဘုန္းႀကီးပ်ံပြဲကို စည္စည္ ကားကား ခမ္းခမ္းနားနား က်င္းပၾက၏။ ဘ၀နတ္ထံ ပ်ံလြန္ေတာ္မူေလၿပီးေသာ ဆရာေတာ္ ဘုန္းေတာ္ႀကီးအား မီးသၿဂႋဳဟ္ပူေဇာ္သည့္ ဘုန္းႀကီးပ်ံ ပြဲေတာ္ကို ပအို၀္း တိုင္းရင္းသားတို႕က “ ပြယ္ေလာ ” ဟုေခၚ၏။ “ ပြယ္ေလာ ” မွာ “ လွည့္းပြဲ ” ဟု အဓိပၸါယ္ ရေလသည္။ ဘ၀နတ္ထံ ပ်ံလြန္ေတာ္ မူေသာ ဆရာေတာ္ ဘုန္းႀကီးသည္ သက္ေတာ္၀ါေတာ္ႀကီး ဆရာေတာ္၊ တကားမ်ားက ႐ိုေသၾကည္ညိဳသည့္ ဆရာေတာ္ ျဖစ္ပါက တကာမ်ား၏ ဆႏၵအေပၚ မူတည္၍  ခမ္းခမ္းနားနား က်င္းပၾကသည္။ သက္ေတာ္၀ါေတာ္ႀကီး ဘုန္းႀကီးသာမက သက္ေတာ္၀ါေတာ္ႀကီး ဦးပဥၨင္း ပ်ံလြန္ေတာ္ မူပါကလည္း၊ ဘုန္းႀကီးပ်ံပြဲကို က်င္းပေလ့ရွိၾကသည္။ ပအို၀္း တိုင္းရင္းသားတို႕သည္ “ ပြယ္ေလာ ” ေခၚ ဘုန္းႀကီးပ်ံပြဲကို ေတာင္ယာလုပ္ငန္း ၿခံလုပ္ငန္း အားလပ္ခ်ိန္မ်ား ျဖစ္သည့္ ျပာသုိ၊ တပို႕တြဲ လမ်ားတြင္ က်င္းပၾကေလသည္။ အလုပ္အားခ်ိန္တြင္သာ က်င္းပၾကသျဖင့္ ပြဲေတာ္ရက္ ၾကာတတ္ေလသည္။ အခ်ိဳ႕ကလည္း ပြဲေတာ္ခမ္းနားေရးအတြက္ ပစၥည္းစုေဆာင္း ျပင္ဆင္ရ၍ အခ်ိန္ၾကာေလသည္။

ဘုန္းေတာ္ႀကီး ဘ၀နတ္ထံပ်ံလြန္ေတာ္မူသည္ႏွင့္ ေက်ာင္းေရွ႕တြင္ ျပာသာဒ္ကို ေဆာက္ကာ ႐ိုးရာစပ္ပန္းခ်ီျဖင့္ လွပစြာ မြမ္းမံအလွဆင္ၾက၏။ ထိုျပာသာဒ္ကို ပအို၀္း တိုင္းရင္းသားတို႕က “ ေက်ာင္နိဗၺာန္ ” ဟုေခၚ၏။ ထိုေနာက္ ႐ုပ္ကလာပ္ေတာ္ကို “ ကြမ္ ” ေခၚ ေလာင္တိုက္ထဲသို႕ထည့္ကာ လံုေအာင္ပိတ္ၿပီး ျပာသာဒ္ကို ေျပာင္းေရႊ႕ေလသည္။ အခ်ိဳ႕ဘုန္းေတာ္ႀကီးတို႕သည္ “ ကြမ္ ” ေခၚ ေလာင္တိုက္ကို ဘ၀နတ္ထံ မပ်ံလြန္ေတာ္မူမီ ႀကိဳတင္ျပဳလုပ္ထားတတ္ ၾက၏။

႐ုပ္ကလာပ္ေတာ္ ျပႆဒ္တြင္ စံေနေတာ္မူစဥ္ ရြာသားမ်ား အလွည့္က်ေစာင့္ၾကရ၏။ အျခားရြာမွလည္း လာ၍ အလႉေငြ ထည့္၀င္ လႉဒါန္းၾက၏။ ႐ိုးရာ စပ္ပန္းခ်ီဆရာက ကုေ၀ရ၊ ၀ိ႐ူပကၡ၊ ဓတရ႒၊ ၀ိ႐ုဠက စေသာ နတ္မင္းႀကီးေလးပါး အ႐ုပ္ပန္းခ်ီကားကို ေရးဆြဲ၏။ နတ္မင္းႀကီးေလးပါး အ႐ုပ္ပန္းခ်ီကား ေရးဆြဲၿပီးေသာအခါ ထိုနတ္မင္း အ႐ုပ္ပန္းခ်ီကားျဖင့္ ႐ုပ္ကလာပ္ေတာ္ကို ေစာင့္ေစ၏။ နတ္မင္းႀကီးေလးပါ အ႐ုပ္ ေစာင့္ၿပီးပါက ရြာသားမ်ား ေစာင့္စရာ မလိုေတာ့ေခ်။

႐ုပ္ကလာပ္ေတာ္ကို ေက်ာင္းေပၚမွေန၍ “ ေက်ာင္နိဗၺာန္ ” ေခၚ ျပာသာဒ္သို႕ ေျပာင္းေရႊ႕သည့္ေန႕တြင္ ပြဲလာဧည့္ပရိသတ္မ်ားကို ဧည့္ခံေကၽြးေမြး၏။ “ ေမာ္ ” ေခၚ ပအို၀္း စာေဟာဆရာကလည္း တရားကို ေဟာေျပာ၏။ ႐ုပ္ကလာပ္ေတာ္ ျပာသာဒ္တြင္ စံေနေတာ္မူစဥ္ ကာလအတြင္း ရြာမွျဖစ္ေစ၊ အျခားရြာမွ ျဖစ္ေစ လကၤာကၽြမ္းက်င္သူ အမ်ိဳးသမိး ေလးငါးေယာက္တို႕သည္ ဘုန္းေတာ္ႀကီးကို တမ္းတလြမ္းဆြတ္သည့္ အေၾကာင္းႏွင့္ သံေ၀ဂတရား ရေစသည့္ အေၾကာင္းကို သံေနသံထားျဖင့္ လကၤာရြတ္ဆို၏။ ထိုသို႕ လကၤာရြတ္ဆိုျခင္းသည္ ကုသိုလ္ရသည္၊ ကုသိုလ္ႀကီးသည္ဟု ယံုၾကည့္ယူဆ ၾကေလသည္။

႐ုပ္ကလာပ္ေတာ္ကို မီးသၿဂႋဳဟ္ေတာ့မည္ ဆိုပါက ႏွစ္ရက္ၾကာပြဲက်င္းပ၏။ ပြဲပထမေန႕ကို “ ခမ္ထင္ ” (ဧည့္ခံပြဲ)ဟု ေခၚၿပီး ထိုေန႕တြင္ ပြဲလာသူတို႕အား ဧည့္ခံေကၽြးေမြးေလသည္။ ထိုေန႕တြင္လည္း “ ေမာ္ ” ေခၚ ပအို၀္းစာေဟာဆရာ ပအို၀္း ဇာတ္ကို ပင့္ဖိတ္ၾက၏။ ႐ုပ္ကလာပ္ေတာ္ကို “ ေက်ာင္နိဗၺာန္ ” ေခၚ ျပာသာဒ္မွခ်သည္ႏွင့္ “ ေက်ာင္နိဗၺာန္ ” ကို ခ်က္ခ်င္းဖ်က္ရသည္။

႐ုပ္ကလာပ္ေတာ္ကို မီးမသၿဂႋဳဟ္မီ ႐ုပ္ကလာပ္ေတာ္ကို တင္ေဆာင္ရန္ ရွစ္လက္မခန္႕ထူသည့္ သစ္သားႀကီးမ်ားျဖင့္ ျပဳလုပ္ျပင္ဆင္ၾကသည္။ ထို႕ေနာက္ ထြင္းထုထားေသာ သစ္သားဘီးျဖင့္ တပ္ကာ ႏွီးႀကိဳးႀကီးမ်ားျဖင့္ ဆြဲၾကသည္။ ထို႕ေၾကာင့္ ပအို၀္း တိုင္းရင္းသားတို႕က “ ပြယ္ေလာ ” (လွည္းဆြဲပြဲ) ဟုေခၚၾကျခင္း ျဖစ္၏။ ယခုအခါ လြယ္ကူမႈကိုလိုက္၍ လွည္းဘီးကို ျဖဳတ္၍တပ္ၾကသည္။ ပြဲၿပီးလွ်င္ ပိုင္ရွင္ကို ျပန္ေပး၏။ အခ်ိဳ႕က ဘီးမတပ္ဘဲ ဆြဲရာ ထိုဆြဲနည္းကို “ ထို႕ကၽြတ္ ” ဟုေခၚ၏။ ဤဆြဲနည္းမွာ ေဘးကင္းၿပီး ဆြဲသည့္လူအားေပၚတြင္ မူတည္၍သြားေလသည္။ ဘီးမပါသျဖင့္ အဆြဲရပ္ေသာအခါ ေနရာလည္း မေရႊ႕ေပ။ ႐ုပ္ကလပ္ေတာ္ကို တင္သည့္ လွည္းကိုဆြဲရာတြင္ အမဲသားစိမ္း ေကၽြးေပးရ၏။ သို႕မဟုတ္ပါက လွည္းဆြဲ သူတို႕အား ထိခိုက္ဒဏ္ရာရေစတတ္သည္ဟု အယူရွိၾကေလသည္။

႐ုပ္ကလာပ္ေတာ္ကို တည္သည့္လွည္းကို ဆြဲရန္ႏွီးႀကိဳးႀကီးကို က်စ္ရန္အတြက္ ရြာမွလူအင္အား နည္းပါက အျခားရြာကို တာ၀န္ေပး က်စ္ခိုင္းၾကသည္။ လွည္းဆြဲမည့္ ေနရာေပၚ မူတည္၍ ႀကိဳးအတိုအရွည္ကို က်စ္ၾကေလသည္။ ႏွီးႀကိဳးႀကီးမွာ လံုးပတ္ေျခာက္လက္မခန္႕ ရွိ၏။ ႏွီးႀကိဳးႀကီးမွာ လံုးပတ္ ေျခာက္လက္မခန္႕ ရွိ၏။ ႏွီးႀကိဳးႀကီးမွာ ႏွီးႀကိဳးငယ္ ကိုးပင္ကို စုေပါင္းက်စ္ထားျခင္း ျဖစ္၏။ ထို႕ေၾကာင့္ ထိုႀကိဳးကို “ ေကာက္ႀကိဳ ” (ကိုးပင္ႀကိဳး)ဟု ေခၚသည္။ ႐ုပ္ကလာပ္ေတာ္ကိုတင္သည့္ လွည္းဆြဲရာတြင္ တစ္ရြာႏွင့္တစ္ရြာ၊ တစ္ေဒသႏွင့္တစ္ေဒသ ၿပိဳင္၍ဆြဲေလ့ရွိၾက၏။ ႏိုင္သူတို႕က ႐ွံဳးသူတို႕အား “ ယီးယီး ” ဟု လက္ညႇိဳးထိုးကာ ေလွာင္ေျပာင္က်ီစယ္ ၾကေလသည္။

မီးသၿဂႋဳဟ္ရက္ နီးလာသည္ႏွင့္ မီးသၿဂႋဳဟ္ရာတြင္ လိုအပ္မည့္ ဓား၊ ရဲဒင္း၊ တူ၊ လႊ စသည္တို႕ကို ေငြေရာင္၊ ေရႊေရာင္ စကၠဴျဖင့္ ကပ္ၾကသည္။ မီးသၿဂႋဳဟ္သည့္ ေန႕တြင္ ထိုပစၥည္းကို အသံုးျပဳၿပီး အသံုးျပဳသူသည္ ထိုပစၥည္းကို မိမိအိမ္သုိ႕ ယူသြားခြင့္ရွိ၏။ မီးသၿဂႋဳဟ္ရန္ ထင္းကို ရြာသားမ်ားက စုေဆာင္းၾကရသည္။ ထင္း႐ိုင္းမ်ားအေပၚတြင္ “ စိုနမ္စာ ” ေခၚ နံ႕သာထင္း ေလးေခ်ာင္း သို႕မဟုတ္ ရွစ္ေခ်ာင္းကို တင္ထားရ၏။ ႐ုပ္ကလာပ္ အေပၚတြင္လည္း “ မို႕ ” ေခၚ ပိတ္ျဖဴကို ျဖန္႕မိုးထားရ၏။ မြန္းလြဲ ၂ နာရီခန္႕တြင္ မီးသၿဂႋဳဟ္ ၾကေလသည္။

ေလာင္တိုက္ကို မီးသၿဂႋဳဟ္ရာတြင္ “ ေမ႐ွဴး ” ေခၚ မီး႐ွဴးျဖင့္ မီး႐ွိဳ႕လႊတ္သၿဂႋဳဟ္ၾက၏။ “ ေမ႐ွဴး ” ေခၚ မီး႐ွဴးကို ေအာက္မွေန၍ သြပ္ႀကိဳးျဖင့္ တန္းကာ ႐ွိဳ႕လႊတ္ၾကသည္။ ထိုအခါ “ ေမ႐ွဴး ” ေခၚ မီး႐ွဴးသည္ သြပ္ႀကိဳးတစ္ေလ်ာက္ ေျပးၿပီး ေလာင္တိုက္ကို ထိမွန္ကာ မီးေလာင္ကူးစက္ေလသည္။ အခ်ိဳ႕က ပုခက္သဖယ္ျပဳလုပ္၍ သၿဂႋဳဟ္ၾကသည္။ သၿဂႋဳဟ္ပံုမွာ လူေလးေယာက္ကို တစ္ဖက္ႏွစ္ေယာက္စီ ႐ုပ္ကလာပ္ေတာ္ကို ပုခက္လႊဲ၍ မီးေသြးျဖင့္ သၿဂႋဳဟ္ ၾကျခင္းျဖစ္၏။ မီးသၿဂႋဳဟ္ရာတြင္ မီးလံုး၀ မၾကြင္းက်န္ေစရေပ။ မီးၾကြင္းမီးက်န္ ရွိေနပါက ရြာကိုထိခိုက္တတ္သည္ဟု အယူရွိၾကသည္။ သၿဂႋဳဟ္ၿပီးေသာ အခါ အ႐ိုးကိုေကာက္ၿပီး ရြာ၏ “ သီရိ ” ေျမေနရာတြင္ “ မုတ္ ” ေခၚ ဂူကိုတည္ၾကေလသည္။ “ ပြယ္ေလာ ” ေခၚ ဘုန္းႀကီးပ်ံ ပြဲေတာ္သည္လည္း “ ပြယ္လုဖိုင္ ” ေခၚ ဒံုးလႊတ္ပြဲကဲ့သို႕ ပအို၀္း႐ိုးရာ ဓေလ့ပြဲေတာ္မ်ားတြင္ အေပ်ာ္ဆံုး ပြဲတစ္မ်ိဳးပင္ျဖစ္၏။

ရာသီပြဲေတာ္မ်ား

ပအို၀္း တိုင္းရင္းသားတို႕တြင္ ဆယ့္ႏွစ္ရာသီစလံုး ပြဲေတာ္မ်ား ရွိေလသည္။ ဆယ့္ႏွစ္ရာသီ ပြဲေတာ္မ်ားအနက္ သႀကၤန္ပြဲ၊ ၀ါကၽြတ္ပြဲ၊ ကထိန္ခင္းပြဲ မ်ားကိုသာ ခမ္းခမ္းနားနား၊ သိုင္းသိုင္း၀ိုင္း၀ိုင္း က်င္းပၾကသည္။ အျခားလမ်ားတြင္လည္း ရာသီအလိုက္ ပြဲေတာ္မ်ား က်င္းပၾက၏။

ႏွစ္သစ္သို႕ ကူးေျပာင္းခ်ိန္ျဖစ္ေသာ အတာသႀကၤန္ ရက္မ်ားတြင္လည္း ပအို၀္း တိုင္းရင္းသားတို႕သည္ ျမန္မာမ်ားနည္းတူ သႀကၤန္ပြဲေတာ္ကို ႏႊဲေပ်ာ္ၾကသည္။ သႀကၤန္က်ရက္မွ ႏွစ္ဆန္းတစ္ရက္ေန႕အထိ တစ္အိမ္တက္ တစ္အိမ္ဆင္းကာ ကန္ေတာ့ပြဲမ်ားျဖင့္ ရြာတြင္းရွိ သက္ႀကီးရြယ္အိုမ်ားကို သြားေရာက္ကန္ေတာ့ ၾကသည္။ အသက္အရြယ္ မႀကီးေသာ္လည္း ဥပုသ္သီလ ေဆာက္တည္သူမ်ားကို အကန္ေတာ့ခံ ပုဂၢိဳလ္အျဖစ္ သတ္မွတ္ကာ ကန္ေတာ့ၾကသည္။

သႀကၤန္အႀကိဳေန႕တြင္ ဘုရားေက်ာင္းကန္ ဇရပ္မ်ားသို႕ ရြာလံုးကၽြတ္ သြားေရာက္၍၊ ဗုဒၶ႐ုပ္ပြားေတာ္မ်ား ေစတီေတာ္မ်ားကို ေရသပၸါယ္ၾကသည္။ သက္ႀကီး ရြယ္အိုမ်ားကို ေခါင္းေလွ်ာ္ေပးျခင္း၊ ေရခ်ိဳးေပးျခင္း၊ ခ်ိဳးေရခပ္ေပးျခင္းမ်ား ျပဳလုပ္ေပးၾကသည္။ ဗုဒၶ႐ုပ္ပြားေတာ္မ်ားကို ေရသပၸါယ္ႏိုင္ရန္ ဘုန္းေတာ္ႀကီး ေက်ာင္းေရွ႕တြင္ ေနရာသီးသန္႕ ျပဳလုပ္ထားၾကသည္။

ထို႕ျပင္ သႀကၤန္ကာလ သံုးရက္အတြင္း မည္သည့္ေတာင္ယာလုပ္ငန္း၊ စီးပြားေရးလုပ္ငန္းကိုမွ် မျပဳလုပ္ၾကေခ်။ အစားအေသာက္မွအစ သံုးရက္စာ ႀကိဳတင္ သိုေလွာင္ထားၾကသည္။ အခ်ိဳ႕မွာ ေသာက္သံုးေရကိုပင္ သံုးရက္အတြက္ ႀကိဳတင္ ခပ္ထားၾကသည္။

သႀကၤန္ရက္မ်ားအတြင္း မိမိတို႕ရြာ၏ ၁၀ မိုင္ပတ္၀န္းက်င္အတြင္းရွိ ဘုန္းေတာ္ႀကီးေက်ာင္းမ်ားသို႕ ကေလးလူႀကီးမက်န္ အိုးစည္ဗံုေမာင္းမ်ားတီးကာ၊ သြားေရာက္ ကန္ေတာ့ၾကသည္။ ဤသို႕ဘုန္းႀကီးေက်ာင္း တက္သည္ကို ပအို၀္း ဘာသာအားျဖင့္ “ ထန္ေက်ာင္ ” ဟုေခၚ၏။

သႀကၤန္က်ခ်ိန္တြင္ ျမန္မာမ်ားကဲ့သို႕ပင္ ေရပက္ေသာ အေလ့အထရွိ၏။ အမ်ားအားျဖင့္ သႀကၤန္အတက္ရက္တြင္ ေရပက္ေလ့ရွိၾကသည္။ ဘုရားသြား ေက်ာင္းတက္ သူမ်ားကိုမူကား မပက္ႀကေပ။

ကဆုန္လႏွင့္ နယုန္လတြင္ ပအို၀္း တိုင္းရင္းသားတို႕သည္ ကုသိုလ္ျပဳရန္ ဘုန္းေတာ္ႀကီးေက်ာင္းသို႕ စုေပါင္း၍ သြားေလ့ရွိၾကသည္။ ပအို၀္း တိုင္းရင္းသားတို႕သည္ ဘုန္းေတာ္ႀကီးေက်ာင္းတြင္ စုေပါင္း၍ ဆြမ္းခ်က္ျခင္း၊ ဆြမ္းကပ္ျခင္း၊ ဥပုသ္ေစာင့္သူမ်ားကို ထမင္းေကၽြးျခင္း စသည္တို႕ကို ျပဳလုပ္ၾကေလသည္။ ထို႕ျပင္ ကဆုန္လတြင္ ေပ်ာ္ရႊင္မႈအတြက္ “ ပြယ္လုဖိုင္ ” ေခၚ ဒံုးလႊတ္ၿပိဳင္ပြဲကို စုေပါင္းဆင္ႏႊဲၾကသည္။ ပအို၀္း တိုင္းရင္းသား တို႕သည္ ကဆုန္လ၊ နယုန္လကို ႏွစ္သစ္လ ဟု ယူဆၾက၏။ ထို႕ေၾကာင့္ ေတာင္ေပၚရွိ ေစတီမ်ားတြင္ ဆြမ္းေလာင္းပြဲ က်င္းပၾကသည္။ ဆြမ္းေလာင္းၿပီးလွ်င္ “ လုဖိုင္ ” ေခၚ ဒံုးကို ႐ွိဳ႕လႊတ္ၾကသည္။ “ ပြယ္လုဖိုင္ ” ေခၚ ဒံုးလႊတ္ပြဲသည္ ပအို၀္း တိုင္းရင္းသားတို႕၏ ေပ်ာ္စရာေကာင္းေသာ ပြဲတစ္မ်ိဳးပင္ျဖစ္၏။ ကဆုန္၊ နယုန္လမ်ားတြင္ “ ပြယ္ပန္ ” ေခၚ ရွင္ျပဳပြဲကိုလည္း က်င္းပၾကေသး၏။

အမ်ားအားျဖင့္၊ ဘုန္းေတာ္ႀကီးေက်ာင္း အနီးတြင္ ဆယ္ေပပတ္လည္ရွိေသာ ေလးေထာင့္ပံုပတ္လည္ အေဆာက္အအံုကို ျပဳလုပ္ထားေလ့ရွိ၏။ တိုင္ေလးတိုင္ စိုက္ထူထားၿပီး အကာမရွိဘဲ၊ အမိုးမိုးထား၏။ အလယ္ေနရာတြင္ ဘုရား႐ုပ္ပြားေတာ္မ်ား တင္ထားရန္စင္ျဖင့္ ျပဳလုပ္ထား၏။ ပြင့္ၿပီးေသာ ဘုရားေလးဆူကို ရည္မွန္း၍ ဘုရားေလးဆူ တင္ႏိုင္ရန္ ျပဳလုပ္ထား၏။ ေက်ာင္းေဆာင္ႏွင့္ ဆယ္ေပအကြာေနရာတြင္ ငါးေပခန္႕အျမင့္ရွိသည့္ ေရတံေလွ်ာက္မွ ေရစီးလာလွ်င္ ေရမ်ားလည္၍ စီးဆင္းႏိုင္ေစရန္ သစ္သားျပားအ၀ုိင္း ျပဳလုပ္ထား၏။ ႐ုပ္ပြားေတာ္မ်ားေပၚသို႕ နိမ့္ေလ်ာေသာ ေရတံေလွ်ာက္ ျပဳလုပ္ထားသျဖင့္ ေရတံေလွ်ာက္မွ ေရမ်ား ႐ုပ္ပြားေတာ္မ်ားေပၚသို႕ စီးက်ေစၿပီး၊ ေရသပၸါယ္ၿပီးသား ျဖစ္သြား၏။ အိမ္တြင္လည္း ဘုရား ေရသပၸါယ္ေလ့ရွိၾက၏။ အမ်ားအားျဖင့္ အမ်ိဳးသားမ်ားက ဘုရားဆင္းတုေတာ္၊ ႐ုပ္ပြားေတာ္ကို ကိုင္ၿပီး သန္႕ရွင္းေစရန္ ေရသပၸါယ္ေလ့ ရွိၾက၏။ ႏွစ္ေဟာင္းမွ အညစ္အေၾကး စင္ၾကယ္၍ ႏွစ္သစ္တြင္ သန္႕ရွင္းေစလိုေသာ ေစတနာသဒၵါတရားျဖင့္ ကုသိုလ္ျပဳၾကျခင္း ျဖစ္၏။

ထို႕ျပင္ သက္ႀကီးရြယ္အိုမ်ားကို ေရခ်ိဳးေပးျခင္း၊ ေျခေဆးလက္ေဆး ေပးျခင္း၊ ေက်ာင္း၊ ဘုရားသို႕သြား၍ ဘုရားပန္းအိုးမ်ား ေဆးေၾကာသန္႕စင္ျခင္း၊  ေရအသစ္လဲျခင္း၊ ပန္းမ်ားအသစ္လဲျခင္း ကုသိုလ္ေကာင္းမႈျပဳၾက၏။ ပန္းကေတာ့မ်ား ျပဳလုပ္၍လည္း ဘုရားကို ကပ္လႉပူေဇာ္ေလ့ရွိ၏။

သက္ႀကီးမ်ားကိုလည္း ေခါင္းေလွ်ာ္ေပးၾက၏။ ေခါင္းေလွ်ာ္ရာတြင္ ပထမဆံုး မိမိတို႕ေက်ာင္းတက္စဥ္က ဘုရားတြင္ လႉထားေသာ ေရကို အိမ္သို႕ ယူေဆာင္၍ ေခါင္းေဆးမဂၤလာျပဳေလ့ ရွိၾကသည္။ ေန႕သားအလိုက္ အရိပ္ေကာင္းေသာ သစ္ပင္ေအာက္တြင္ စု႐ံုး၍ ေခါင္းေဆးမဂၤလာ ျပဳေလ့ရွိၾက၏။ ေခါင္းေဆးမဂၤလာ ျပဳၾကမည့္သူမ်ားအား ေရကို ခြဲေ၀ေပးေလသည္။

ေရကစားသည့္ အေလ့ရွိေသာ္လည္း အနည္းအက်ဥ္းေလာက္သာ ကစားၾကေလသည္။ ေရပက္ကစားျခင္းနည္း၏။ ေရွးအခါက၊ အမ်ိဳးသားမ်ားသည္ အမ်ိဳးသမီးအား ေရေလာင္းကစားၾက၏။ ေရေလာင္းပံုမွာ ေရကို ဘူးတြင္ထည့္၍ အမ်ိဳးသမီး၏ ေက်ာျပင္ လက္ေမာင္း စသည္တို႕ကို ေလာင္းေလ့ရွိ၏။ ရာသီဥတုေအးသျဖင့္ ေရမ်ားစြာ ေလာင္းျခင္း၊ ပက္ျခင္းကို ေရွာင္ၾကဥ္ၾကျခင္း ျဖစ္မည္ဟု ယူဆရေပသည္။

တန္ခူးလတြင္ “ မုန္ဆီေက်ာ္ႏွင့္ မုန္႕ဖက္ထုပ္မ်ားကို ျပဳလုပ္၍ ေ၀ငွေပးလႉၾက၏။ မုန္႕ဆီေၾကာ္မွာ ေကာက္ညႇင္းမႈန္႕ကို ႀကံသကာရည္ျဖင့္ ေဖ်ာ္၍ ဆီျဖင့္ ေက်ာ္ထားျခင္း ျဖစ္၏။ မုန္႕ဖက္ထုပ္မွာ ႀကံ့သကာရည္ျဖင့္ ေဖ်ာ္ထားေသာ ေကာက္ညႇင္းမႈန္႕ကို ငွက္ေပ်ာဖက္ျဖင့္ ထုပ္ထားျခင္းျဖစ္၏။ ပအို၀္း တိုင္းရင္းသားတို႕က “ မုန္႕ဆီေၾကာ္ ” ကို “ တခိုးစြမ္ ” ဟု လည္းေကာင္း၊ မုန္႕ဖက္ထုပ္ကို “ တခိုးလြမ္ ” ဟုလည္းေကာင္း ေခၚၾကသည္။ မုန္႕ဆီေၾကာ္၊ မုန္႕ဖက္ထုပ္ တို႕ကို ဘုရားတင္ျခင္း၊ ဘုန္းေတာ္ႀကီးေက်ာင္းသို႕ သြားေရာက္လႉဒါန္းျခင္း ျပဳၾကသည္။ အနီးအနား ပတ္၀န္းက်င္ရြာမ်ားမွ ေဆြမ်ိဳး မိတ္သဂၤဟ မ်ားကိုလည္း သြားေရာက္ေ၀ငွ ေပးလႉၾက၏။

သႀကႍန္ရက္မ်ားအတြင္း မိမိတို႕ရြာ၏ ၁၀ မိုင္ပတ္၀န္းက်င္ အတြင္းရွိ ဘုန္းေတာ္ႀကီးေက်ာင္းမ်ားသို႕ ကေလးလူႀကီးပါမက်န္ အိုးစည္ဗံုေမာင္းမ်ားတီးကာ သြားေရာက္ကန္ေတာ့ၾကသည္။ ေက်ာင္းတက္သည္ကို ပအို၀္း တိုင္းရင္းသားတို႕က “ ထန္ေက်ာင္ ” (ေက်ာင္းတက္သည္) ဟုေခၚ၏။ သႀကႍန္ရက္ မ်ားတြင္ ရြာလံုးကၽြတ္ ၃ ရက္မွ ၁၀ ရက္ခရီးအထိ လႉဖြယ္ပစၥည္း စံုလင္စြာျဖင့္ ေက်ာင္းတက္ကန္ေတာ့ၾကေလသည္။ ဘုန္းႀကီးေက်ာင္း ကန္ေတာ့ သြားရာတြင္ အမ်ိဳးသမီးမ်ားသည္ ဆြမ္းဟင္းခဲဖြယ္မ်ားကို ခ်ိဳင့္ႏွင့္ျဖစ္ေစ၊ ဖက္ႏွင့္ထုပ္၍ ျဖစ္ေစ ယူေဆာင္သြားေလ့ ရွိၾကၿပီး။ ဘုရားဆြမ္းေတာ္ကပ္ျခင္း၊ ဘုန္းေတာ္ႀကီးကို ဆြမ္းကပ္ျခင္း ျပဳေလ့ရွိၾကသည္။ အခ်ိဳ႕မွာ ကန္ေတာ့ၿပီး ေနာက္သီလယူ၍ ဥပုသ္ေစာင့္ေလ့ ရွိၾကသည္။ “ ေမာ္ေအး ” (ကြက္စိပ္ေဟာ) သည္ကို နားေထာင္ၾကသည္။

တန္ခူးလတြင္ လက္ထပ္ျခင္းကို ေရွာင္ၾကဥ္ၾက၏။

၀ါတြင္းခ်ိန္ခါ ျဖစ္သည့္၀ါဆို၊ ၀ါေခါင္၊ ေတာ္သလင္း၊ သီတင္းကၽြတ္လမ်ားတြင္ က်င္းပၾကသည့္ ပအို၀္းတိုင္းရင္းသားတို႕၏ ထူးျခားသည့္ပြဲမွာ “ သြံဥပုသ္ ” ေခၚ ဥပုသ္ဆြမ္းပြဲပင္ ျဖစ္၏။ အခ်ိဳ႕ေဒသတြင္မူ “ စာဂ ” (ေကၽြးေမြးသည္) ဟုေခၚ၏။ ဥပုသ္ဆြမ္း ေကၽြးေမြးလႉဒါန္းသည့္ပြဲကို ၀ါတြင္းသံုးလျဖစ္သည့္ ၀ါဆိုလျပည့္ေန႕မွ သီတင္းကၽြတ္လျပည့္ေန႕အထိ၊ လျပည့္ လကြယ္ေန႕တိုင္း မနက္ပိုင္းတြင္ က်င္းပက်၏။ ဥပုသ္ဆြမ္းပြဲမွာ ဥပုသ္ေစာင့္သူမ်ားကို ေကၽြးေမြးသည့္ ပြဲပင္ျဖစ္၏။ ဤဓေလ့ကို ရွမ္းျပည္နယ္မွ ပအို၀္း တိုင္းရင္းသားမ်ားလည္း က်င္းပၾကသည္။ ၀ါတြင္းကာလတြင္ “ ေမာ္ ” ေခၚ စာေဟာဆရာကို ပင့္ဖိတ္ကာ စာေဟာေစျခင္း စာဂ ေကၽြးေမြးျခင္း ျပဳၾကသည္။

ဥပုသ္ဆြမ္းကို ရပ္ကြက္အလိုက္ လည္းေကာင္း၊ တစ္ရြာလံုးအေနျဖင့္လည္းေကာင္း၊ က်င္းပၾကသည္။ ရြာႀကီးပါက ရပ္ကြက္အလုိက္ တာ၀န္ယူက်င္းပ ၾကသည္။ တာ၀န္က်သည့္ ရပ္ကြက္သည္ အလႉေငြ၊ ဆန္ စသည္တို႕ကို ရပ္ကြက္တစ္ခုလံုးတြင္ ေကာက္ခံ၍ က်င္းပ၏။ ေငြအင္အားအလိုက္ သင့္ေတာ္သလို ေကၽြးေမြးလႉဒါန္း၏။ အလႉေငြေကာက္ခံျခင္း၊ ခ်က္ျပဳတ္ျခင္း စသည္တို႕ကို လူႀကီး လူငယ္၊ အပ်ိဳ အအိုမေရြး စုေပါင္းလုပ္ေဆာင္ ၾကသည္ကို ေတြ႕ရသည္။

ဥပုသ္ေန႕ညေန ၃ နာရီမွ ၅ နာရီးအေၾကားတြင္ ကာလသား ႏွစ္ေယာက္ခန္႕သည္ ေပါက္ေပါက္၊ အိုး၊ ဖေယာင္းတိုင္၊ မီးျခင္း၊ ေဆး စသည္တို႕ကို ယူေဆာင္၍ ဥပုသ္ဇရပ္သို႕ သြားရ၏။ ထိုေနာက္ ဥပုသ္ေစာင့္သူ လူႀကီးသူမမ်ားကို ၄င္းတို႕အဆင္သင့္ ထားရွိေသာ ကြမ္းအစ္ဖံုး ခြက္စသည္တို႕တြင္ ေပါက္ေပါက္ နည္းနည္းစီ ထည့္ေပးၾက၏။ ဥပုသ္သည္မ်ားကို ႐ိုေသစြာ ရွိခိုး၍ ႐ိုး႐ိုးစကားမ်ားျဖင့္ လည္းေကာင္း၊ ကဗ်ာ လကၤာျဖင့္ လည္းေကာင္း ပင့္ဖိတ္ရသည္။

ဥပုသ္သည္ မ်ားကလည္း မိမိတို႕ လက္ခံပါေၾကာင္းကို ႐ိုး႐ိုးစကားျဖင့္ လည္းေကာင္း၊ ကဗ်ာလကၤာျဖင့္ လည္းေကာင္း ျပန္လည္ေျဖၾကားသည္။ ဥပုသ္သည္မ်ားကို ဖိတ္ရာတြင္ ဘုန္းေတာ္ႀကီးကို အလ်င္အေၾကာင္းၾကား ဖိတ္မႏၲက ျပဳၿပီးမွ ဥပုသ္သည္မ်ားကို ဖိတ္ရ၏။ ထိုညတြင္ ဥပုသ္ေစာင့္ သူမ်ားသည္ ဇရပ္တြင္ပင္ အိပ္ၾကရ၏။ ဥပုသ္သည္မ်ားကို ဆြမ္းေကၽြးေမြးလႉဒါန္းရျခင္းမွာ ဥပုသ္သည္မ်ားသည္ ေက်ာင္းသို႕သြား၍ မိမိတို႕ သားသမီးမ်ားကို ခြဲခြာကာ သံေယာဇဥ္ျဖတ္သူ၊ ဥပုသ္ေစာင့္ၾကသူမ်ား ျဖစ္သျဖင့္ ပို၍ အက်ိဳးရွိသည္ဟု ယူဆၾက၏

ဥပုသ္သည္မ်ားသည္ ကာလသားတို႕ ပင့္ဖိတ္သည္ကို လက္ခံေၾကာင္း ေျပာၾကရ၏။ ထိုသို႕ေျပာရာတြင္ “ သားတို႕သမီးတို႕ ပင့္ဖိတ္သည္ကို လက္ခံပါသည္ ” ဟု မေျပာရေပ။ သားတို႕သမီးတို႕အစား “ ေမာင္တို႕မယ္တို႕ ” ဟု ေျပာရသည္။ သားတို႕ သမီးတို႕ဟု ေျပာပါက ဥပုသ္ေစာင့္ သူမ်ားသည္ သံေယာဇဥ္မကုန္ဟု ယူဆၾက၏။

ေနာက္မနက္ မိုးလင္းခ်ိန္တြင္ ဥပုသ္ဆြမ္းေကၽြးရန္ တာ၀န္က်သူ ကာလသား၊ ကာလသမီးမ်ားသည္ ထမင္းဟင္းမ်ားကို ေက်ာင္းသို႕ သယ္ေဆာင္၍ ဘုန္းေတာ္ႀကီးကို ဆြမ္းကပ္၏။ ထို႕ေနာက္ ဥပုသ္သည္မ်ားကို ေကၽြးေမြးေလသည္။ ဥပုသ္ဆြမ္း ေကၽြးေမြး ၿပီးေသာအခါ ဥပုသ္သည္ တစ္ေယာက္စီ အတြက္ ေဆးလိပ္တစ္လိပ္စီ၊ အသင့္ရာထားေသာ ကြမ္းယာတစ္ယာစီ ေ၀ငွေလသည္။ ဤအမႈမ်ား ၿပီးေသာအခါ ဥပုသ္ေစာင့္သူမ်ားေရာ၊ ကာလသား၊ ကာလသမီးမ်ားပါ တရားေတာ္ကို အတူတကြ နာယူၾက၏။ တရားေတာ္ နယူၿပီးေသာအခါ မိမိတို႕အိမ္သုိ႕ ျပန္ၾကေလသည္။ ပအို၀္း တိုင္းရင္းသား တို႕သည္ တစ္လလွ်င္ ႏွစ္ႀကိမ္က် ဥပုသ္ဆြမ္းေကၽြးပြဲကို က်င္းပၿပီး၊ ၀ါတြင္းသံုးလအခ်ိန္ကို ကုန္လြန္ေစသည္။

ပအို၀္း တိုင္းရင္းသားတို႕သည္ သီတင္းကၽြတ္လတြင္ ၀ါကၽြတ္ပြဲကို ဆင္ႏႊဲၾကျပန္၏။ ၀ါကၽြတ္ပြဲကို ေဂါတမ ျမတ္စြာဘုရား တာ၀ႎသာ နတ္ျပည္မွ ၾကြဆင္းသည့္ အခ်ိန္အခါအျဖစ္ ဆင္ႏႊဲၾက၏။ ၀ါကၽြတ္ပြဲကို သီတင္းကၽြတ္လဆန္း ၁၄ ရက္ အဖိတ္ေန႕မွ လဆန္း ၁၅ ရက္ လျပည့္ေန႕အထိ ႏွစ္ရက္ၾကာ ဆင္ႏႊဲၾက၏။ ဤႏွစ္ရက္လံုးတြင္ ဘုရားကို ဆီမီးပူေဇာ္ၾကသည္။ ဤပြဲကို “ ပြယ္ပန္ေမဗို ” ဟုေခၚ၏။

“ ပြယ္ပန္ေမဗို ” ေခၚ ၀ါကၽြတ္မီး ပူေဇာ္ပံုမွာ တစ္တိုင္ႏွင့္တစ္တိုင္ ဆယ္ေပခန္႕ ကြာေ၀းသည့္ ၀ါးတိုင္ကေလမ်ားေပၚတြင္ ၀ါးျခမ္းရွည္ ခပ္ပါးပါးကို ဆက္၍သြယ္တန္းထား၏။ ထို၀ါးျခမ္းရွည္ေပၚတြင္ မီးပံုးမ်ားကို ခ်ိတ္ဆြဲထြန္းညႇိထား၏။ မီးတိုင္မ်ားကို အမ်ိဳးသမီးမ်ား တစ္ယာက္တစ္တိုင္စီ ကိုင္ၾက၏။ အိုးစည္ဗံုေမာင္းတီး၍ ထိုဆီမီးတိုင္ကို ေစတီတို႕ သယ္ေဆာင္ပူေဇာ္ၾကသည္။ ဤသို႕သယ္ေဆာင္ရာတြင္ မီးပံုးတန္းႀကီးမွာ ေစတီသို႕အေရာက္ လမ္းတစ္ေလွ်ာက္တြင္ ႏွစ္ဖာလံုခန္႕ ရွည္လ်ားၿပီး၊ တေပ်ာ္တပါး သယ္ေဆာင္ၾကသည္။ ေစတီယင္ျပင္သို႕ေရာက္လွ်င္ ယင္းမီးပံုးတန္းႀကီးကို ေစတီပတ္လည္ ၀ိုင္းရံ၍ စိုက္ထူပူေဇာ္ၾကသည္။

ေစတီပတ္လည္တြင္ ထိုးထားသည့္ အျမင့္လူတစ္ရပ္၊ အက်ယ္တစ္ေပခြဲခန္႕ရွိ စင္မ်ားေပၚတြင္ ဆီမီးခြက္ ၁၀၀၀ တိတိကို ညေန ၆ နာရီေလာက္မွစ၍ မီးထြန္းညႇိ ပူေဇာ္ၾက၏။ ဆီမီးခြက္စင္၏ ေအာက္တြင္လည္း ဖေယာင္းတိုင္၊ အေမႊးတိုင္၊ ပန္းပြင့္မ်ားႏွင့္ ယာခင္းတြက္ သစ္သီး၀လံမ်ားကို ႀကိဳးျဖင့္ ခ်ိတ္ဆြဲ ကပ္လႉၾကေလသည္။

အခ်ိဳ႕မွာ ဘုရားေက်ာင္းေဆာင္ကို ႏွီးတို႕ျဖင့္ ယက္လုပ္၍ ေဆးေရာင္ျခယ္ျခင္း၊ ေရာင္စံုစကၠဴကပ္ျခင္းျဖင့္ လွပေအာင္ ျပဳလုပ္ထား၏။ ဘုရားေက်ာင္းေဆာင္၏ ေထာင့္ေလးေထာင့္တြင္ ငွက္ေပ်ာပင္၊ ႀကံပင္မ်ားကို စိုက္ထူခ်ည္ေႏွာင္ထား၏။ ဘုရားေက်ာင္းေဆာင္ ေအာက္တြင္လည္း ၿခံထြက္သစ္သီး၀လံမ်ားကို ခ်ိတ္ဆြဲလႉဒါန္းၾက၏။ သီတင္းကၽြတ္လဆန္း ၁၄ ရက္ အဖိတ္ေန႕ညဘက္တြင္ ဘုရားေက်ာင္းေဆာင္တြင္ ပန္း၊ ဆီမီး၊ ေရခ်မ္း တို႕ျဖင့္ လႉဒါန္းပူေဇာ္ၾက၏။ ဘုရားေက်ာင္းေအာက္တြင္ ခ်ိတ္ဆြဲထားေသာ သစ္သီး၀လံကို သီတင္းကၽြတ္ လျပည့္ေက်ာ္ သံုးရက္လြန္မွသာ မိမိတို႕ ပူေဇာ္ထားေသာ သစ္သီး၀လံမ်ားကို စြန္႕ပစ္ၾကသည္။ ဘုရားေက်ာင္းေဆာင္ကိုလည္း လူႏွင့္ေ၀းရာတြင္ စြန္႕ပစ္ၾကသည္။ သစ္သားျဖင့္ အခိုင္အခန္႕ ျပဳလုပ္ထားသူမ်ားအဖို႕မူ ေနာင္ႏွစ္တြင္ ဆက္လက္ ပူေဇာ္လႉဒါန္းႏိုင္ရန္ သိမ္းဆည္းထားၾကသည္။

သီတင္းကၽြတ္ လျပည့္ေက်ာ္ တစ္ရက္ညဘက္တြင္ ပအို၀္း အမ်ိဳးသမီးမ်ားသည္ ထင္း႐ွဴးသားမ်ားကို စုစည္း၍ လည္းေကာင္း၊ ဖေယာင္းတိုင္ ဆီမီးခြက္ တို႕ျဖင့္ လည္းေကာင္း ဘုရားသို႕သြား၍ ပူေဇာ္ေလ့ရွိ၏။ တံခါးေပါက္၊ အိမ္ေလွကားဦး၊ အိမ္၀င္ေပါက္၊ မီးဖို၊ ဆန္အိုး၊ အ၀တ္ေသတၲာ၊ ရြာထိပ္ရွိ နတ္စင္ပါမက်န္ မီးထြန္းညႇိ ပူေဇာ္ေလ့ ရွိၾက၏။ သီတင္းကၽြတ္လတြင္ လူပ်ိဳ၊ အပ်ိဳ စုေပါင္း၍ ေက်ာင္းသြားလမ္း၊ ဘုရားလမ္းတို႕ကို လုပ္အားေပး ကုသိုလ္ျပဳေလ့ ရွိၾကသည္။

၀ါတြင္းခ်ိန္ကာလတြင္ ပအို၀္း တိုင္းရင္းသားတို႕၏ ႐ိုးရာဓေလ့ထံုးစံမ်ား သာမက ဗုဒၶဘာသာကို မည္မွ်သက္၀င္ ယံုၾကည္ေၾကာင္းကိုပါ ေလ့လာသိရွိ ႏုိင္ေပသည္။

ဒံုးလြတ္ပြဲ အႏိုင္အရႈံး

ေရွးက ဘုရားကို ႐ွိဳ႕လႊတ္ပူေဇာ္သည့္ ပြဲအျဖစ္ အျမင့္ဆံုး ေရာက္ေအာင္ ႐ွိဳ႕လႊတ္ၾက၏။ ထိုသို႕ ႐ွိဳ႕လႊတ္ရာတြင္ အသံစံု “ ၀ီ - ၀ီ ” ထြက္ေစရန္အတြက္ ၀ါးေျပာင္းငယ္ တိုရွည္မ်ားကို ထိပ္ပိုင္းတြင္ တပ္ဆင္ၾက၏။ သို႕ေသာ္ ယခုအခါတြင္ အျမင့္သို႕ မ႐ွိဳ႕လႊတ္ေတာ့သျဖင့္ မေတြ႕ရေတာ့ေပ။ မည္သူ႕ဒံုး အေ၀းေရာက္သည္ကို ယွဥ္ၿပိဳင္ၾက၏။ အေ၀းလႊတ္ကို ယွဥ္ၿပိဳင္သည့္ ဒံုးသည္ ဒံုးမလႊတ္ခင္ ဆုေၾကးေငြကို ထည့္ရ၏။ ပင္ေလာင္းၿမိဳ႕နယ္တြင္ နာမည္ႀကီး ဒံုးသည္ အျခားဒံုးမ်ားထက္ ဆုေၾကးပိုထည့္ရ၏။ ပင္ေလာင္းၿမိဳ႕နယ္တြင္ နာမည္ႀကီးဒံုးမ်ားမွာ “ ရြိဳင္၊ ဘုရားဗြာ၊ ေကာ္သာေရြး ” တို႕ျဖစ္ၾက၏။

ယခင္က ဒံုး အႏိုင္အ႐ွံဳးကို ဆံုးျဖတ္ရာတြင္ ေရွ႕ပိတ္ဟူေသာ စကာလံုးကို သံုးၾကသည္။ ေရွ႕ပိတ္ဟူေသာ အဓိပၸါယ္မွာ ဒံုးႏွစ္လံုးကို ေတာင္အရပ္မွေန၍ ေျမာက္အရပ္သို႕ လႊတ္လိုက္ရာ ဒံုးတစ္လံုးသည္ ေျမာက္ စူးစူးသို႕သြားၿပီး က်န္တစ္လံုးသည္ အေရွ႕ေျမာက္စူးစူးသို႕ သြားသည္ဆိုပါစို႕ ဒံုးႏွစ္လံုးသည္ တစ္တန္းတည္း က်ေနလွ်င္ အေရွ႕ေျမာက္စူးစူးသို႕ သြားေသာ ဒံုးသည္ ေျမာက္စူးစူးသို႕ သြားေသာ ဒံုးထက္ပို၍ ေ၀း၏။ သို႕ေသာ္လည္း ေရွ႕ပိတ္ဟူေသာ ဒံုးဥပေဒေၾကာင့္ အေရွ႕ေျမာက္စူးစူးသို႕ သြားေသာဒံုးသည္ ေ၀းပင္ေ၀းေသာ္လည္း ေျမာက္စူးစူးသို႕ သြားေသာဒံုးကို မႏိုင္ေခ်။

အႏိုင္အ႐ွံဳးအတြက္ အုပ္စုတစ္စုႏွင့္တစ္စု ဒံုးက်သည့္ေနရာ အကြာအေ၀းကို ၿပိဳင္ၾကသည္။ ယခင္က ဒံုးအသံျမည္ ၿပိဳင္ၾကသည္ဟု မွတ္သားရသည္။ အမ်ားအားျဖင့္ ေတြ႕ရသည္မွာ ပစ္မွတ္အတြင္း ၀င္မ၀င္ ၿပိဳင္ၾကသည္က မ်ားေလသည္။ ေတာင္ႀကီးၿမိဳ႕နယ္တြင္ အကြာအေ၀းခ်င္း တူေနလွ်င္ ဂိုး၏ဗဟိုႏွင့္ နီးသူက ႏိုင္၏။ ပင္ေလာင္းၿမိဳ႕နယ္တြင္ ဤသို႕မဟုတ္ဘဲ အကြာအေ၀းတူေနလွ်င္ အညီအမွ် ခြဲေ၀ယူၾကသည္။ ဒံုးအႏိုင္အ႐ွံဳးကို ဆံုးျဖတ္ႏိုင္ရန္အတြက္ အေ၀းမွေန၍ ေစာင့္ၾကပ္ရသည္။ ဂိုးထား၍ အႏိုင္အ႐ွံဳး ဆံုးျဖတ္ပါက ဂိုးအျပင္ဘက္တြင္ က်ေရာက္ေသာ ဒံုးကို အ႐ွံဳးဟု သတ္မွတ္သည္။ ဒံုးလႊတ္ၿပီးပါက ဒံုးကိုတူးယူၿပီး အကြာအေ၀း တိုင္းထြာကာ အႏိုင္အ႐ွံဳး ဆံုးျဖတ္ၾကသည္။ ယခုအခါ ဒံုးႀကီးမ်ားသည္ ဂိုးမထားေတာ့ဘဲ ဗဟိုပစ္မွတ္ကိုထားကာ အကြာအေ၀း ဆံုးျဖတ္ၾကသည္။

ပအို၀္း တိုင္းရင္းသားတို႕သည္ ဒံုးတက္ၿပီဆဳသည္ႏွင့္ ညာသံေပးကာ ေပ်ာ္ၾက၏။ မိမိတို႕ဒံုးသည္ အျခားသူမ်ား ဒံုးထက္သာေၾကာင္း လကၤာျဖင့္ ေစာင္းေျမာင္း၍ ရြတ္ဆိုၾက၏။ ေရွးက မိမိတို႕ဒံုးတက္လွ်င္ ေခါင္းေပါင္း၊ အက်ႌမ်ားကိုပင္ ခၽြတ္၍ ေပ်ာ္ၾကသည္။ ရႊံ႕ေတြ႕ပါကလည္း လူးလိမ့္ကာ ေပ်ာ္ၾက၏။ တစ္ဘက္လူကိုလည္း မခံခ်င္ေအာင္ လက္ညႇိဳးထိုး၍စ၏။ ဒံုးမတက္သူမ်ား ဒံုးတက္သူ၏ က်ီစယ္သမွ်ကို ေခါင္းငံု႕၍ ခံရရွာသည္။ အခ်ိဳ႕က အိုးမဲျဖင့္ တစ္ဘက္လူ၏ မ်က္ႏွာကို သုတ္လိမ္းသည္အထိ က်ီစယ္ၾကေလသည္။ တစ္ဘက္ႏွင့္တစ္ဘက္၊ တစ္ေယာက္ႏွင့္တစ္ေယာက္ မည္မွ်ပင္ ေလွာင္ေျပာင္ က်ီစယ္ၾကေသာ္လည္း ခိုက္ရန္ျဖစ္ျခင္း၊ စိတ္ဆိုးျခင္း လံုး၀မရွိေပ။ ေလွာင္ေျပာင္ က်ီစယ္ခံရသူသည္ ေနာင္ႏွစ္တြင္ မိမိတို႕ဒံုး သူတို႕ထက္ သာသြားပါက သူတို႕ကို ျပန္၍ တံု႕ျပန္ေလွာင္ေျပာင္ၾကေလသည္။

ဒံုးလြတ္ျခင္းမွာ အႏၲရာယ္မ်ားသျဖင့္ လူေနအိမ္ေျခ မရွိေသာ ကြင္းျပင္သို႕သာ ပစ္လႊတ္ၾကသည္။ ပအို၀္းတို႕၏ “ ပြယ္လုဖိုင္ ” (ဒံုးလႊတ္ပြဲ)ကို ပအို၀္း တို႕သာမက ၿမိဳ႕ေပၚတြင္ ေနထိုင္ၾကသည့္ အျခားလူမ်ိဳးမ်ားပါ စိတ္၀င္စားၾကသည္။ သူတို႕သည္ ပအို၀္းတို႕ႏွင့္ေရာ၍ ေပ်ာ္ၾက၏။ ပအို၀္းတို႕ “ ပြယ္လုဖိုင္ ” သည္ ႀကီးသည္၊ ငယ္သည္၊ ခ်မ္းသာသည္၊ ဆင္းရဲသည္ မခြဲျခားဘဲ၊ လူမ်ိဳး၊ ဘာသာ၊ အသက္အရြယ္မေရြး ေပ်ာ္ႏိုင္ေသာ၊ ေပ်ာ္ၾကေသာ ပြဲပင္ျဖစ္၏။ ပအို၀္း “ ပြယ္လုဖိုင္ ” (ဒံုးလႊတ္ပြဲ) သည္ ေပ်ာ္ပြဲရႊင္ပြဲ အသြင္ကို ေဆာင္ထားေသာ္လည္း ေစတီကိုပူေဇာ္သည့္ ႏွစ္သစ္ကူးပြဲေတာ္၊ ဘာသာေရးအသြင္ သဏၭာန္မွာ ေပ်ာက္ပ်က္မသြားေပ။ တစ္ဦးႏွင့္တစ္ဦး၊ တစ္ဖြဲ႕ႏွင့္တစ္ဖြဲ႕၊ တစ္ရြာႏွင့္ တစ္ရြာ ျငင္းခံုခိုက္ရန္ ျဖစ္ပြားျခင္း မရွိေပ။ ပအို၀္းတို႕၏ “ ပြယ္လုဖိုင္ ” (ဒံုးလႊတ္ပြဲ)ကို ေလ့လာလွ်င္ ဗုဒၶဘာသာကို သက္၀င္ယံုၾကည္ျခင္း၊ စည္းလံုးေသာ အသြင္ကို ေဆာင္ျခင္း၊ ဦးစီးေခါင္းေဆာင္သူျဖစ္၏ စကားကိုနာခံျခင္း၊ ပြဲေတာ္ေကာ္မတီ၏ အဆံုးအျဖတ္ကို နာခံျခင္းမ်ားကို ေတြ႕ရေပသည္။

ပအို၀္းတိုင္းရင္းသားတို႕သည္ “ ပြယ္လုဖိုင္ ” (ဒံုးလႊတ္ျခင္း)ကို ၀ါသနာပါ ကၽြမ္းက်င္႐ံုသာမက ဂုဏ္လည္းယူၾက၏။ ယခုေခတ္တြင္ အာကာသသို႕ ဒံုးပ်ံမ်ား ပစ္လြတ္သည္ကို သိေသာအခါ မိမိတို႕က လြန္ခဲ့တဲ့ ႏွစ္ေပါင္း ၃၆၀ ေက်ာ္ကတည္းက ဒံုးကိုလႊတ္လာတာ လုပ္လာတာ အဆန္းမဟုတ္ပါဘူးဟု ဂုဏ္ယူေျပာဆိုၾက၏။ သို႕ေသာ္ “ ပြယ္လုဖိုင္ ” ေခၚ ဒံုးျပဳလုပ္သည့္ အတတ္မွာ ေရွ႕ကအတိုင္းပင္ ရွိ၏။ တိုးတက္မႈမရွိေပ။ အကယ္၍ ဒံုးလြတ္သည့္ အတတ္ကို တိုးတက္ၾကံဆ တီထြင္ႏိုင္လွ်င္ ---

ဒံုးကို လူေနအိမ္ေျခ မရွိသည့္ ကြင္းျပင္သို႕သာ ပစ္လႊတ္ၾက၏။ ဒံုးလႊတ္ပြဲ က်င္းပရန္ တာ၀န္ယူထားသည့္ ရြာသည္ တစ္ရြာလွ်င္ တစ္လံုးက် မိမိႀကိဳက္ႏွစ္သက္သည့္ ဒံုးဆရာကို ခိုင္းႏိုင္၏။ ဒံုးႀကီးတစ္လံုးကို က်ပ္ ၆၀၀၀ မွ ၁၀၀၀၀ ထိ ေပးရ၏။ နာမည္ႀကီး လြိဳင္ေကာ္/ရြိဳင္/ဘုရားဗြာ (ဘုရားျဖဴ) ေတာင္ႀကီး၊ ေကာ္သာေရြးဒံုးမ်ားမွာ ၈၀၀၀ ေက်ာ္ေပးရ၏။ ဒံုးလႊတ္ပြဲ က်င္းပသည့္ ေန႕ ၁၂ နာရီေလာက္တြင္ မိမိတို႕ဒံုးမ်ားကို ထမ္းကာေစတီကို သံုးပတ္ ပတ္ၾက၏။ အားအင္ျပည့္ၿဖိဳး၍ သန္မာထြားႀကိဳင္းသူသည္ ဒံုးကိုထမ္းရ၏။ အခ်ိဳ႕ရြာမွ မထမ္းႏိုင္သူမ်ားသည္ ဗလေကာင္းသူကို ၅၀ က်ပ္ေလာက္ေပး၍ ငွားထမ္းၾက၏။ သို႕ေသာ္နည္း၏။ မိမိတို႕ဘာသာ ထမ္းၾကသည္က မ်ားေလသည္။

ေန႕ဆြမ္းကပ္ၿပီးသည္ႏွင့္ ဒံုးကို ေစတီရွိရာသို႕ ယူေဆာင္၍ အိုးစည္တီးကာ ညာသံေပး၍ ကၾက၏။ အခ်ိဳ႕က သိုင္းကြက္မ်ားျဖင့္ ကၾက၏။ ထိုးကြင္းထိုးထားသူ လူႀကီးမ်ားက မိမိတို႕ ထိုးကြင္းေပၚေအာင္ ေဘာင္းဘီကိုပင့္၍ ယဥ္ယဥ္ေက်းေက်း ကၾက၏။ အခ်ိဳ႕ အမ်ိဳးသမီးမ်ားမွာ အမ်ိဳးသားမ်ား ေပ်ာ္၍ကသည္ကို ၾကည့္႐ွဳအားေပးၾက၏။ ပအို၀္း တိုင္းရင္းသားတို႕ က်င္းပေသာ ပြဲေတာ္မ်ားအနက္ ဒံုးလႊတ္ပြဲသည္ ပအို၀္းတို႕ အေပ်ာ္ဆံုး ပြဲေတာ္ျဖစ္၏။ ေစတီေတာ္ကို သံုးႀကိမ္လွည့္ပတ္ ပူေဇာ္ၿပီးေသာအခါ ရွိဳ႕လႊတ္ရန္အတြက္ ေျဖာင့္ေအာင္လုပ္ထားသည့္ ၀ါးျဖင့္ ဒံုးကို အၿမီးတပ္ရ၏။ အၿမီးတပ္ရာတြင္ သြပ္ႀကိဳးျဖင့္ တင္းေအာင္ ရစ္ပတ္ခ်ည္ေႏွာင္ရ၏။ တင္းေအာင္မခ်ည္ေႏွာင္ပါက ဒံုးသည္ သြားခ်င္ရာသို႕ သြားတတ္၏။ ထို႕ေၾကာင့္ တင္းေအာင္ ၿမဲေအာင္ ခ်ည္ေႏွာင္ရေလသည္။

ဒံုးကို အၿမီးတပ္ ခ်ည္ေႏွာင္ၿပီးေသာအခါ ေစတီတစ္ပတ္ ျပန္ပတ္ရေသး၏။ ထိုေနာက္ ဒံုးပစ္လႊတ္စင္သို႕ မိမိတို႕အဖြဲ႕အလိုက္ အိုးစည္ဗံုေမာင္းတီးကာ ကခုန္၍ ဒံုးကိုထမ္းသြားၾကေလသည္။ ဒံုးပစ္လႊတ္စင္ကို ပအို၀္းတို႕က “ လုဖိုင္ကဲန္း ” (မီးစင္) ဟုေခၚ၏။ ဒံုးပစ္လႊတ္သူသည္ ခ်ိန္ရြယ္ထားေသာ အရပ္မ်က္ႏွာဘက္သို႕ စနက္တံကို တပ္ၿပီး မီး႐ွိဳ႕ရသည္။ စနက္တံကို မီး႐ွိဳ႕စဥ္ အခ်ိဳ႕ဒံုးဆရာသည္ ေလယာဥ္ပ်ံ ကိုယ္ထည္ သတၲဳစကို ေသးေသးေလး ညႇပ္၍ ထည့္ထားသျဖင့္ အေ၀းမွၾကည့္လွ်င္ ေဖြးကနဲ ျမင္ေနရသည္။ မီး႐ွိဳ႕စဥ္ ႐ွိဳ႕သူက မည္သည့္ရြာမွ ဒံုးျဖစ္ေၾကာင္း ေခါင္းေပါင္းကို ေ၀ွ႕ယမ္းကာ ေၾကညာေပးသည္။ စနက္တံမွ စေလာင္ၿပီး ယမ္းကို မီးကူးသည္ႏွင့္ ယမ္း၏ တြန္းကန္မႈေၾကာင့္ ဒံုးသည္ ႐ုန္းကန္ထြက္ေျပး ေလေတာ့၏။ အခ်ိဳ႕မွာ ျပဳလုပ္စဥ္က အခ်ိဳးအစား မမွန္သျဖင့္ ေပါက္ကြဲတတ္ေလသည္။ ဒံုးတြင္းမွ ယမ္းကို မီးေလာင္ရာတြင္ ဒံုး၏ ထိပ္ပိုင္းမွ စေလာင္၏။ ဒံုးေသးကေလးမ်ားမွာ အလယ္တြင္ စေလာင္ၿပီး ေအာက္သို႕ဆက္ေလာင္၏။ ထိုေနာက္ တစ္ဆင့္ၿပီးတစ္ဆင့္ အထက္သို႕ေလာင္၏။ ဒံုးစလႊတ္သည့္အခ်ိန္ႏွင့္ ဒံုးတက္သြားသည့္ အခ်ိန္တြင္ ေခါင္းေပါင္း ေ၀ွ႕ယမ္း၍ က ၾကသည္မွာ ေပ်ာ္စရာေကာင္းလွ၏။

ဒံုး၏စနက္တံကို ႐ွိဳ႕သူသည္ တစ္ခါတစ္ရံ ေပါက္ကြဲတတ္သျဖင့္ အႏၲရာယ္ မျဖစ္ေစရန္အတြက္ ဒံုးလႊတ္စ္ေပၚမွ အခ်ိန္မီျပန္ဆင္းႏိုင္ရန္ စီစဥ္ထားရ၏။ အခ်ိဳ႕မွာ တစ္ႀကိမ္ ႐ွိဳ႕၍ မေလာင္ပါက သံုးႀကိမ္ထိ ႐ွိဳ႕ရသည္လည္းရွိ၏။ ေရွးကဒံုးတို႕သည္ ေန႕၀က္ခရီးမွ်အထိ သြားသည္ဟု ၾကားဖူးသည္။ ခုေခတ္ကာလ ဒံုးမ်ားမွာ သံုးမိုင္မွ ေျခာက္မိုင္အထိ သြားေလသည္။

ဒံုးလုပ္ပံုအဆင့္ဆင့္

ဒံုးျပဳလုပ္မည့္ သံေျပာင္းငယ္၏ ထိပ္ကို ပိတ္ထားရ၏။ ထိုထိပ္ပိတ္ကို ပအို၀္း တိုင္းရင္းသားတို႕က “ ကတူ ” ဟုေခၚ၏။ ထိပ္တြင္ ရႊံ႕ေကာင္းေကာင္းကို နယ္၍ ထည့္ေလ့ရွိ၏။ ဤသို႕ျပဳၿပီးပါက မီးေသြးမႈန္႕ ေရာစပ္ထားေသာယမ္းကို ဒံုးျပဳလုပ္မည့္ သံေျပာင္းထဲသို႕ ႐ိုက္သြင္းႏိုင္ၿပီျဖစ္၏။ ယမ္းကို ႐ိုက္သြင္းရာတြင္ ယမ္းကို ေရအနည္းနယ္ေရာ၍ ႐ိုက္သြင္းရ၏။ ေရမထည့္ပါက မီးေလာင္တတ္ေလသည္။ ယခုအခါ ေမာ္ေတာ္ကားဂ်ိတ္ျဖင့္ ညႇပ္၍ ႐ိုက္သြင္းၾက၏။ သံေျပာင္းထဲသို႕ ယမ္း႐ိုက္သြင္းရာတြင္ ဒံုးျပဳလုပ္သည့္ဆရာက ယမ္းကို အခ်ိဳးအစား အလိုက္ထည့္ေလ၏။ ယမ္းေထာင္းရာ ႐ိုက္သြင္းရာတြင္ အခ်ိဳ႕က လက္တြင္ ပုတီးကို ကိုင္၍ ယမ္းတစ္ဇြန္းလွ်င္ ပုတီးေစ့ မည္မွ်က်လွ်င္ ရၿပီဟု သတ္မွတ္ထားတတ္ၾက၏ အခ်ိဳ႕က ယမ္းေစးေစရန္ ယမ္းကို ငွက္ေပ်ာရည္၊ ထမင္းရည္ တို႕ျဖင့္ ထည့္ေလ့ရွိ၏။ ယမ္း႐ိုက္သြင္းသည့္ အလုပ္ၿပီးပါက ေနာက္ပိတ္ကို “ ဟမ္းေဗာ့ ” ေခၚ ေျမေစးျဖင့္ ပိတ္ရ၏။ ထိုေျမေစးေပၚတြင္ သံျပားပါးပါးကို ကပ္၍ ပိတ္ရ၏။ ဒံုးအငယ္မ်ားမွာ သံျပားပိတ္ရန္ မလိုေခ်။ ဒံုး႐ိုက္သြင္းသည့္ သံေျပာင္းသည္ (၃) ေပမွ (၇) ေပ၊ (၈) ေပအထိ အရြယ္အစား အမ်ိဳးမ်ိဳး ႐ိုက္သြင္းျပဳလုပ္ၾကသည္။

ယမ္းမ်ားကို ႐ိုက္သြင္းၿပီးေသာအခါ ေျမေစးျဖင့္ ပိတ္ထားသည့္ ေနာက္ပိတ္မွေန၍ “ အူေၾကာင္း ” ဟုေခၚသည့္ လမ္းေၾကာင္းကို သံေခ်ာင္းျဖင့္ လိုအပ္သလို ထိပ္အထိ ျခစ္ေဖာက္ေပးရသည္။ ၄င္းကို ပအို၀္း တို႕က “ ခရဲေမ ” (မီးခ်ဲ႕သည္) ဟုေခၚ၏။ အူေၾကာင္းကို ေဖာက္ရာတြင္ အ၀တြင္ က်ယ္ၿပီး ထိပ္သို႕ တစ္ျဖည္းျဖည္းႏွင့္ က်ဥ္းသြား၏။ ဤသို႕ အူေၾကာင္းကို ေဖာက္ေပးရျခင္းမွာ မီးအလြယ္တကူ ေလာင္ကၽြမ္းႏိုင္ေရးအတြက္ “ ေမဆာ ” (မီးစာ) ေခၚ “ စနက္တံ ” ကိုထည့္ရန္ျဖစ္သည္။ အူေၾကာင္းကို ျခစ္ရာတြင္ ထိပ္က်ဥ္းေလ ဒံုးပိုေျပးေလ ျဖစ္၏။ သို႕ေသာ္လည္း အူေၾကာင္းထိပ္ က်ဥ္းလြန္းပါက မီးထြက္လမ္းေၾကာင္းက်ဥ္း၍ ဒံုးကြဲတတ္ေလသည္။ “ စနက္တံ ” ကို ရွမ္းစကၠဴတြင္ ယမ္းမႈံထည့္၍ လိပ္ၿပီး အဆစ္ေဖာက္ထားေသာ က်ဴ႐ိုး သို႕မဟုတ္ အဆစ္ေဖာက္ထားေသာ ၀ါးအတြင္းသို႕ ထိုးထည့္ရသည္။ “ ေမဆာ ” (မီးစာ) စနက္တံကို ဒံုးလႊတ္သည့္အခါမွ တပ္ဆင္ၾက၏။

ဒံုးကိစၥၿပီးလွ်င္ ဒံုးတက္သည့္အခါ ပဲ့သေဘာအျဖစ္ ဒံုးကိုထိန္းရန္ အၿမီးလို၏။ အၿမီးကို ၀ါးျဖင့္ျပဳလုပ္ရသည္။ ထိုအၿမီးကို ပအို၀္းတို႕က “ အတာ ” ဟုေခၚ၏။ ဒံုးအၿမီးကို ဒံုးအေလးခ်ိန္ႏွင့္ ခ်ိန္ဆရသည္။ ေရွးက ယမ္းပိႆာခ်ိန္ ၃၀၊ ၆၀ ခန္႕ေလးေသာ ဒံုးႀကီးမ်ားကို ျပဳလုပ္ရာတြင္ ဒံုး၏အေလးခ်ိန္ ညီမွ်ေစရန္အတြက္ ဒံုး၏အၿမီး ျပဳလုပ္မည့္၀ါးကို အဆစ္မ်ားေဖာက္၍ သဲမ်ားေလာင္းထည့္ရသည္ဟု မွတ္သားရသည္။

လြန္ခဲ့ေသာႏွစ္ေပါင္း ၅၀ ခန္႕က ပအို၀္း တိုင္းရင္းသားတို႕သည္ ယမ္းပိႆာခ်ိန္ ၂၀ မွ ၃၀ ခန္႕ရွိသည့္ ဒံုးမ်ားကို ျပဳလုပ္ခဲ့ၾကသည္။ ထိုဒံုးႀကီးမ်ားသည္ အရွည္သံုးလံခန္႕ရွိ၏။ ယခုအခါ ပင္ေလာင္းေဒသတြင္ ယမ္းပိႆာခ်ိန္ ၁၅ မွ ၃၀ ပိႆာအထိသာ ျပဳလုပ္ၾကေတာ့၏။ ထိုဒံုးတို႕မွာ ခုႏွစ္ေပ၊ ရွစ္ေပ အထိ ရွည္ေလသည္။ ဒံုးတြင္းသို႕ ယမ္း႐ိုက္သြင္းျခင္း စနက္တံေခၚ မီးစာျပဳလုပ္ျခင္း ၿပီးေသာအခါ ဒံုးကို ႏွီးျဖင့္ရစ္ပတ္ၿပီး ေဆးသုတ္လိမ္း အလွျခယ္ ၾကသည္။ ၿပိဳင္ပြဲ၀င္ဒံုး ျပဳလုပ္ရာတြင္ အခ်ိဳ႕က ယမ္းပိႆာခ်ိန္ ကန္႕သတ္ထားၿပီး၊ အခ်ိဳ႕က ကန္႕သတ္မႈ မထားေပ။

ယမ္းတစ္ဆင့္ၿပီးတစ္ဆင့္ ေလာင္သည့္ “ ပစ္ဖေရာင္ ” ေခၚ ဒံုးတစ္မ်ိဳး ရွိေသး၏။ တစ္ဆင့္ၿပီးတစ္ဆင့္ ေလာင္သျဖင့္ “ ပစ္ဖေရာင္ ” ဟုေခၚသည္။ ျမန္မာလို တစ္ဆင့္ၿပီး တစ္ဆင့္ေလာင္ေသာ ဒံုးဟု ေခၚရမည္ျဖစ္၏။ ဤဒံုးမ်ိဳးမွာ တစ္ဆင့္ၿပီးတစ္ဆင့္ ေလာင္ၿပီး ပိုသြားသျဖင့္ ယမ္းပိႆာခ်ိန္မ်ားသည့္ ဒံုးႀကီးမ်ားထက္ပင္ ပို၍ ေ၀းေ၀းသြားေလသည္။

“ ေမဆဲ ” (မီးငယ္) ေခၚ ဒံုးအငယ္စားမ်ားလည္း ရွိေသး၏။ ထိုဒံုးကေလးမ်ားမွာ ေလးလက္မ ငါးလက္မ အရြယ္ေလာက္ရွိ၏။ ထိုဒံုးေသးေလးမ်ားကို ပင္ေလာင္းၿမိဳ႕နယ္ “ လံုးရဲဥ္ ” (ေက်ာက္တန္း) ေဒသတြင္ ျပဳလုပ္ၾက၏။ တစ္ႏွစ္လွ်င္ ဒံုးကေလး ေထာင္ခ်ီ၍ ကုန္ေလသည္။ ဒံုးကေလးမ်ားကို ဒံုးႀကီးမ်ား လႊတ္သည့္အခါတြင္ ေရာင္းေလ့ရွိၾက၏။ တစ္လံုးလွ်င္ တစ္က်ပ္မွ သံုးက်ပ္အထိ အရြယ္အစားကို လိုက္၍ ေပးရသည္။ ဒံုး အေသးကေလးမ်ားကို ဒံုးလႊတ္ ၀ါသနာပါသူ ကေလးေရာ လူႀကီးပါ ၀ယ္ယူ၍ ႐ွိဳ႕လႊတ္ၾကသည္မွာ ေပ်ာ္စရာတစ္မ်ိဳးပင္ ျဖစ္ေတာ့၏။

ယမ္းေရာစပ္ပံု

ဒံုးကို မည္သည့္ယမ္းမ်ိဳးျဖင့္မဆို ျပဳလုပ္ႏိုင္၏။ ဒံုးျပဳလုပ္ရန္အတြက္ ယမ္းကိုဖာေစာင္း (လြိဳင္ေကာ္)၊ ရြာငံမွ အမ်ားဆံုး ၀ယ္ယူရရွိေလသည္။ ဒံုးျပဳလုပ္ရန္အတြက္ ယမ္းစိမ္းကို မီးေသြးျဖင့္ေရာ၍ ေထာင္းရသည္။ မီးေသြးမွာ သရက္ပင္၊ ေရမဲပင္ ဇီးပင္၊ သစ္နီတို႕ကို မီး႐ွိဳ႕၍ရေသာ မီးေသြးတို႕ျဖင့္သာ ေရာ၍ရ၏။ သရက္သားမီးေသြးျဖင့္ ယမ္းကို ေထာင္းၿပီး မီး႐ွိဳ႕ပါက အခိုးမဲ၏။ ယမ္းစိမ္းႏွစ္ဆ၊ မီးေသြးမႈန္႕ တစ္ဆေရာပါက ယမ္းႏွစ္ေလးဟု လည္းေကာင္း၊ ယမ္းစိမ္းေလးဆကို မီးေသြးမႈန္႕ တစ္ဆေရာပါက၊ ယမ္းေလးေလးဟု လည္းေကာင္း ေခၚၾကသည္။ ယမ္းစိမ္းကိုးဆကို မီးေသြးမႈန္႕တစ္ဆအထိ ေရာစပ္ၾကသည္။ ယမ္းစပ္သည္ကို ယမ္းျဖတ္သည္ဟု ေခၚ၏။ ယမ္းျဖတ္ (ယမ္းစပ္) မတတ္ပါက ဒံုးအႀကီးသည္ ဒံုးအေသးေလာက္ပင္ မသြားေခ်။ ယမ္းစပ္ပံုတူေသာ္လည္း လုပ္နည္းလုပ္ဟန္ ကြာပါက ဒံုးအႀကီးသည္ ဒံုးအေသးေလာက္ မသြားေခ်။